Tarixı Ahlat şähäre

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinälärendä bu atnada sezgä Törkiyäneñ könçığışındaVan küleneñ yar buyında urın alğan Bitliskä bäyle tarixı Ahlat şähären tanıtaçaqbız.Ahlat  Malazgirt ciñü aldınnan törek xakimiyätenä küçken ber töbäk ide.Tarixı barışı eçendä Kubbet-ül İslam, İslam dönyasınıñ iñ zur şähärlärennän berse bularaq  bilgelängän iskitkeç matur ber urın. Van külenä yuğarı taw itägennän qarıy.

Ahlat tarixı Malazgirt  ciñüe aldınnan 1055nçe yıldan başlap törek xakimiyätendä . Soltan Alparslan Anadolunıñ ciñep aluwı belän näticälängän Malazgirt suğışı öçen armiyälärne monda ciyğan häm bik yaqındağı Malazgirtkä taba quzğaldı. Xäzerge köndä ber şähär-muzey üzençälege bulğan Ahlat Töreklekneñ Anadoluda xakimiyäteneñ nigeze. 13-14yöz yıllarda 300 meñgä citkän  xalıq sanı belän  İslam dönyasınıñ iñ mohim şähärlärennän berse bularaq belenä. Bu zurlıq belän proporśional döreslege belän Ahlatta bulğan 5 Sälcuqlı ziratınıñ här berseneñ memorial üzençälegen üz êçenä alğan meñnärçä sänğät äsäre nigezelegendä qaber taşları bar.

Bolarnıñ kübese professor doktor Beyhan Karamağaralı tarafınnan uqınıp xäzerge köndä törek telenä tärcemä yasalğan wazqıyättä.

Xär qaberdä  geometrik, üsemleklär belän häm yazulardan barlıqqa kilgan bizäklängän ide.  Bu qaber taşlarında yatqan keşeneñ tormışında yasağan êşläre belän bäyle qızıq mäğlümatlar da urın ala. Çeltär ürelgän kebek yasağan Sälcuqlı ostaları xönarlären taşta kürsätkännär.

Qaberdä yatqan keşeneñ üzençäleklären bilgeläp här kilgän keşe anıñ öçen xäyer doğa uqırğa telängän ide.

Şähärneñ bay keşeläre öçen yasalğan zur törbälär dä bar. İñ tanılğannarı Ämir Bayındır bulğan bu törbälärdä Sälcuqlı arxitekturasınıñ  tiñsez üzençäleklären taşta kürsätkän. İñ qızıq törbälärdän berse Usta Şagirt törbäse. Şagirt süze–şäkert mäğnäsendä qullanıla.

Ber törbä ostasınıñ yanında êşlägän şäkert ostasınnan tağın da aqıllı häm buldıruçı. Ostanıñ töziyäçäk törbä turında bäxäsläşälär. Törbäne tözetkän şäharneñ bayları ikesenä dä ber törbä tözü êşen birä. Bu tözeleş yarışqa äylänä başlıy. Şäkertneñ yasağan törbäneñ êşçänlege, arxitektura häm sänğät üzençälekäre belän ostasınnan östen bula.

13nçe yöz yılında yasalğan bu ike törbädän ostanıqı bulğan  – xäräbä wazğiyätenda. 

Usta Şagirtneñ yasağan törbäse nıq tora. Ahlatta Urta Aziya çığışlı töreklärneñ ülgännären kümü tradiśiyalarınıñ däwam itterelgänen küräbez.

Akıt isemle bulğan kurganda  bötenläy cir astında qalğan törbälär bik yış oçrıy.

Bu Akıtlarda Urta Aziyada da ürnäkläre kürelgän mumiyağa äylänü  belän oçraşabız. Sälçuqlı çorında ähämiyät qazanğan Ahlat Anadolu geografiyäseneñ här poçmağına üstergän zur ostalarnı häm sänğätçelärne cibärgän ide.

Anadolunıñ törle urınnarında Konyadan başlap Sivas Divriginä qadär Ahlatlı ostalarnıñ êzlären kürergä mömkin. Ğosmanlı çorında da ähämiyäten saqlap qala. Qanunineñ yasatqan nığıtmasına häm väzirlärennän İskändär Paşa tarafınnan yasatılğan iskitkeç ber mäçete dä bar.

Ahlat Yunesko Dönya ädäbiyät miras isemlegenä kerü öçen möräcäğätläre uylanılğan mohim urınnardan berse bulıp tora. Ahlatnıñ könyağında zur volkanik tawı – Nemrut tawı bar. Adıyamandağı belän butamasqa kiräk. Nemrut yanartawında zur krater bar. Bu krater eçendä  qaynar häm suwıq su basseyinnarı  bar. Qaynar su basseyinnan çığıp salqın su basseyınına kerergä mömkin. Ayıruça turistlar bolar belän  bik qızıqsına. Kükert çıqqan yanartaw morcalarına däwalanu öçen kilgännär dä bar älbättä.Ahlatnıñ tönyağında isä Van küle basseyınıñ iñ yuğarı tawı bulğan Süphan tawı da bar. Bu ike tawnıñ qaraulçı wazıfasın başqarırğa däwam itkän Ahlat Anadoluda törek barlığının iñ zur täêminatı bulırğa däwam itä.

Berbersennän matur mennärçä qaber taşları belän sansız törbäse belän Könçığış Anadoluda turistlarnıñ iñ küp qızıqsınğan urınnardan Ahlatqa kötep qalabız.