Ağrı tawı
Törkiyäneñ mädaniyät xäzinäläre 08
Ağrı tawı Anadolunıñ tönyaq könçığışında Törkiyä, Ärmänstan, İran häm Nahçivan üzidaräle cömhüriyäte dürtpoçmağında urın ala.
Törekçä iseme belän Ağrı Tawı dönyada Ararat tawı dip belenä. Ul -yuğarı häm böyek ber taw bularaq tanıla.
50-60 çaqrım yıraqlıqtan kilüçelärne zur olıqlıq belän qarşı ala.
Şul uq waqıtta Anadolunıñ iñ biyek tawı bulıp tora. Yaqınında torğan keçkenä Ağrı tawı da Törkiyäneñ iñ biyek tawlardan berse bularaq sanala.
5137 metr biyeklege häm taw başında tübätäy şäkelendä bulğan, boz qatlawı belän cäy häm qış köne qarlı manzarası 4 ildän dä kürergä mömkin bulğan isketkeç küreneşlär täqdim itä.
Kilüçelär dä tawnıñ qodräte qarşısında ğäcäplänüen yäşerä almılarTaw beläñ bäyle törle mädäniyätlär tarafınnan oyıştırılğan şaqtıy riwayät bar.
Bolardan iñ tanılğanı Täwratta häm Qor’än dä urın alğan Nuh Päyğambär häm anıñ yäşägän su basudan qotılır öçen tözelgän köymä belän bäyle.
Täwratta häm Qor’anğa kürä Nuh Päyğambär Allahnıñ keşelärneñ yasağan zur ğönahlar arqasınnan cäzalandırırğa häm yuq itergä telägänen öyränep qala.
Nuh Päyğambärneñ keşelärneñ qotqarıluwı öçen doğa uquwı belän bergä, aña ber köymäneñ yasawın häm bu köymägä dönyada yäşägän böten can iyälelärdän berär par ciyıp, üsemleklärdän ürnäklär alıp, üzenä ışanğan keşelärne çaqırırğa boyırıq birä.
Ämirne ütägän Päyğambär üzenä ışanğan ber niçä keşe, haywan häm üsemleklärne köymäga ciya. Bik tiz waqıtta dönyanıñ här poçmağı ber tuqtawsız yawğan yañğırlar astında qala. Köymägä sıyınğannarnıñ tışında ber kemdä qotıla almıy.
Könnär buyı oçsız-qırıysız sularda yözgän Nuh Päyğambärneñ köymäse iñ soñında Täwratqa kürä Ağrı Tawına , Qor’änğä kürä Cudi tawına yaqınlaşa. Bu tawlardan bersenä ciröstenä basqan keşelelek, haywannar häm Päyğambärneñ yanında alıp kilgän üsemleklär qabat çualıp xäzerge köngä qadär yäşiy.
İslami ışanıçına kürä, ciröstenä basılğanda işetelgän söyeneç tawışı belän bergä qalğan rizıqlar belän Aşürä dip atalğan ballı aşamlıq yasala. Xäzerge könnärdä bu waqığanıñ dä täsire belän här yıl Aşürä fasılında Muharräm ayının 10 ında bu ballı aşamlıqnı peşerep öydä aşylar häm dä kürşelär belän urtaqlaşalar.
Dönya külämendä kiñ taralğan Nuh Päyğambärneñ köymäseneñ Ağrı tawında cirgä utırğanın uylağan keşelär bu mäsälädä şaqtıy tikşerenüen idarä itte. 1850 lärdä tawğa çıqqan Könbatışlı keşelär monda Nuhnıñ köymäseneñ tapqanın rasladı. 30 smlek qadaq belän berbersenä qadalğan bik ozın ağaçlardan yasalğan ber köymäneñ skeletı taw başına yaqın ber cirdä bozlanğan räweştä tabılğanı raslana. Soñınnan da küp keşe köymä qaldıqlarınıñ monda bulu raslawı belän törle tikşerenü yasarqa tırıştı. Ämma böten tikşerenülärgä qaramastan köymänen qaldıqlarınıñ tabılu raslawı döres bulıp çıqmadı.
Törek ädäbiyätendä dä Ağrı tawınıñ ayırım ber ähämiyäte bar.
Yaşar Kemalneñ “Ağrı tawnıñ legendası” isemle romannı ber yaqtan keşelek hisläre ikençe yaqtan da traditsion mädäniyät mönäsäbätlärene häm iske yäşäw tärtiben añlata. Küp telgä tärcümä itelgän bu äsär belän Yaşar Kemal Ağrı Tawı tiräsendä uzğan waqığalar turında añlata. Bu roman şul qadär yaratıldı ki soñınnan bu roman kinematografiya belän operağa da tema bularaq alındı.
Xäzerge köndä Ağrı tawına sport maqsatlı häm Nuhnıñ köymäsen tabır öçen şaqtıy tırmanu çınğa aşa. Keşe dönyasınıñ urtaq mädäniyät mirasının iñ ähämiyätle elementlarınnan bulğan bu tawnı iñ az ber tapqır tormışığızda kürergä kiñäş itäbez. Tawnıñ 15 çaqrım yaqınında Doğubayazit rayonında bulğan Ğosmanlı çorınnan qalğan iskitkeç İsxaqpaşa sarayı da kilüçelärne kötep qala.