Qırğızstanda ilbaşı saylawı

     Ağımdağı yılnıñ 15 nçe oktyabrendä Qırğızstanda ikençe tapqır xakimiyät tınıç yul belän tapşırıldı. Saylawda parlamentta iñ küp urınğa iyä bulğan xakimiyät partiyäse “Sośial’ demokrat partiya” namzäte ciñde. İlbaşı bulu öçen 2 namzät köç sınaştı. Êlekke prem’yer-ministr Ömürbäk Babanov belän Sooronbay Cäänbäkov arasındağı köräş Cäänbäkovnıñ ciñüe belän tögällände. İke yaqta da  qağidälärgä turı kilmägän ğamällär başqarılu ğayepläwläre , saq astına alular ,mediadağı basım däğ’waları häm başqa däğ’walar buluğa  qaramastan Qırğızstandağı soñğı saylawnıñ citdi säyäsi köräş räweşendä uzuın äytergä kiräk.

     İlbaşı saylawı näticälärenä kürä , Sooronbay Cäänbäkov 54,28% tawış cıyıp ciñügä işreşkän bulsa, Ömürbäk Babanov 33,41% tawış belän ikençe buldı. İlbaşı saylawında qatnaşu däräcäse 55,93% täşkil itte. 2375 saylaw bülekçäsendä 3 million 25 meñ 770 saylawçıdan 1 million 692 meñ 423 e tawış birde.

2011 nçe yılda 5 million yarım bulğan xalıq sanı 2017 nçe yılda 6 million 100 meñgä citügä qaramastan terkäwle saylawçı külämeneñ 2011 nçe yılğı ilbaşı saylawı belän çağıştırğanda tağın da tübän buluın küräbez. Bu kimü 2014 nçe yılda raslanğan biometrik tikşerü texnologiyäsen qullanu belän bäyle bulırğa mömkin. Çönki Qırğızstandağı saylaw qağidälärenä kürä, xalıq sanın terkäw sistemasına biometrik terkäw uzmağan watandaşlar saylawçı isemleklärenä kertelmäde.

     Qırğızstanda ilbaşı saylawında ciñügä ireşkän “Sośial’ demokrat partiya” namzäte Sooronbay Cäänbäkov noyabr’ ayınıñ soñğı atnasında ant itep wazıyfasına kereşte. Cäänbäkovnıñ ant itü tantanası ilbaşı idaräse sarayındağı qırğız tradiśion çatırı räweşendäge Ene-Say kongress zalında uzdı. Cäänbäkov xalıqnıñ bergälegenä basım yasağan çığışında ildä häm ayıruça byurokratiyada regional’ häm êtnik ayırıp qarawğa röxsat birelmäyäçägen assızıqladı. 

Bäysez Qırğızstannıñ demokratik yulda alğa baruın böten dönyağa isbatlawın beldergän Cäänbäkov “Bäysezlek tarixıbızda täwge tapqır tınıç yul belän xakimiyät almaşa”dide.  Xalqına, partiyälärenä räxmät äytkän Cäänbäkov tışqı säyäsättä milli mänfäğät’lärne saqlawnıñ däwam itäçägen belderep, “Rusiya Federaśiyäse belän strategik mönäsäbätlärebezne nığıtaçaqbız. Qıtay belän mönäsäbätlärne tiränäytäçäkbez. Urta Aziyadağı kürşe çiktäş illär belän tarixi bäyläneşlär qısasında mönäsäbätlärne kamilläşteräçäkbez. Awrupa Berlegenä äğ’za illär belän yaqın mönäsäbätlär urnaştırunı däwam itteräçäkbez. Törkiyä häm Amerika Quşma Ştatları belän xezmättäşlekne üsteräçäkbez” dip maqsatlarnı açıqladı.

     Awraziya iq’tisadi berlegenä äğ’zalıq belän bergä zur külämdä Rusiyäneñ säyäsi häm iq’tisadi yoğıntısında bulğan Qırğızstannıñ kiläse barışta geopolitik yünäleşen üzgärtergä niyäte yuq kebek. Töp Qanundağı soñğı üzgäreşlär belän  ilneñ tışqı säyäsäten bilgeläw häm säwdä – saqlanu tarmaqlarında berence çirattağı mäs’älälärne bilgeläwdäge ilbaşı wäqalätlären parlament çikli. Bu isä Atambayevnıñ 6 yıllıq däwerendä şäkellängän tışqı säyäsätne Cäänbäkovnıñ radikal’ räweştä üzgärtüen qıyınlaştıra.

     Törkiyä Qırğızstan mönasäbätläre isä strategik partnyerlıq däräcäsendä ike yaqlı köçle iradä belän här tarmaqta üsä bara.  İke il arasında berence çiratta säyäsät, iq’tisad, säwdä,xärbi, mäğarif, mädäniyat ,sälamätlek saqlaw, transport tarmaqlarında bulu belän bergä küp yaqlı mönäsäbätlär 200 dän kübräk kileşü häm protokoldan torğan xoquqi nigez qısasında alıp barıla. 1997 nçe yılda ike il ilbaşı qul quyğan “Mäñgelek duslıq häm xezmättäşlek kileşüe”,1999 nçı yılda dönya kürgän “Törkiyä häm Qırğızstan:bergä 21 nçe ğasırğa” beldergese, 2011 nçe yılda imzalanğan “Yuğarı däräcäle strategik xezmättäşlek şurası buldıru turında urtaq belderü” –bügenge strategik partnyerlıqnıñ töp dokumentları.

     Kiñ qırlı planda Qırğızstan citäkçelege berence çiratta Törki şura bulu belän bergä törki dönya oyışmalarında urın ala häm törki dönyağa yaqlaw kürsätä. Törkiyä Cömhüriyäte Qırğızstannıñ totrıqlılığın häm qalqınuın, üseşen däwam itterügä zur ähämiyät birä. Törkiyä bu yünäleştä ilgä törle däräcädä yaqlaw kürsätä. Qırğızstanda ağımdağı yılnıñ 15 nçe oktyabrendäge ilbaşı saylawınıñ tınıç şartlarda uzuınnan Törkiyä bik qanäğät’ qaldı.