Törkiyä - Üzbäkstan mönäsäbätläre

Törkiyä häm Awraziya 44

839226
Törkiyä - Üzbäkstan mönäsäbätläre

Üzbäkstan ilbaşı Şäwkät Mirziyoyev 2017nçe yılnıñ 25-27nçe üktäbr’ könnärendä Törkiyägä kilde. Häm yuğarı däräcäle söyläşülärdä qatnaştı. Mirziyoyevnıñ 18 yıldan soñ Törkiyägä säfär yasağan berençe üzbäk ilbaşı buluı ike il arasındağı mönäsäbätlärneñ kiläse çorda tağın da nığıyaçağın kürsätä. Soñğı ber yılda aktiv tışqı säyäsät alıp barğan Mirziyoyevnıñ Törkiyä-Üzbäkstan mönäsäbätlärenä ähämiyät birüen äytä alabız. Çönki Törkiyä häm Üzbäkstan arasında şaqtıy ölkädä kereşülärneñ başqarılaçağı räsmi zatlar häm belgeçlär tarafınnan citkerelä.

Törkiyä 1991nçe yılda Üzbäkstannıñ bäysezlegen tanığan berençe il buldı. Şunıñ öçen ike il arasındağı mönäsäbätlär tizlek belän üste. 2005tä Üzbäkstandağı Andican waqiğaları qaralğan Berläşkän Millätlär Oyışması  Ğomüm şurasındağı utırışta Törkiyä Üzbäkstanğa qarşı tawış qullandı. Bu arqada 1991dä yaxşı başlanğan mönäsäbätlär 2005nçe yıldan soñ äkrenäyde. Bu säfär mönäsäbätlärneñ qabat köçäyüenä bulışa ala. Berniçä ay êlek Sämärkandta çınğa aşqan oçraşuda äytelgän Ärdoğannıñ “mönäsäbätlärdä yaña bit”, Mirziyoyevnıñ “monnan soñ süzdä tügel, ä çınbarlıqata xezmättäşlek waqıtı citte” süzläre Mirziyoyevnıñ Änkara säfäre belän tağın da küp närsäne añlata. Här ike il liderları kiläse yıl başında Üzbäkstan-Törkiyä İnvestiśiya forumı häm Qatnaş iqtisadi komissiya cıyılışınıñ ütkärelüe mäs’äläsendä ber fikerdä buluların açıqladılar.

Üzbäkstan tarixi bağlar arqasında Törkiyäneñ yünäleşe häm küñele yatqan il bulıp tora. Bu säfär belän ike il arasındağı tuqtap torğan çornıñ betüen çamalıym. Törkiyä-Üzbäkstan mönäsäbätlärendä tekstil, sälamätlek saqlaw, turizm häm kün êşkärtü ölkäläre belän ber rättän iqtisadi, terrorçılıq belän köräş küpçelek bularaq iminlek bäyläneşendä ike yaqlı xezmättäşlekläre tizlek belän üsäçäkter. Hiçşiksez, bu mönäsäbätlärneñ ictimaği oyışma, media häm akademik oyışmalarnıñ da xezmättäşlekläre belän xuplanuı zarur. Qazaqstandağı Törkiyä-Qazaqstan Äxmät Yäsäwi univeristetı kebek urtaq Törkiyä-Üzbäkstan universitetınıñ qorıluı bik faydalı bulır. Ber şähärçege Sämärkandta, ikençese İstanbulda urın alaçaq “Törkiyä-Üzbäkstan Uluğ Bäy universitetı” Törkiyä häm Üzbäkstan iyä bulğan tarixi berekmäne Türkofon töbäktä praktikada çınğa aşıruda zur rol’ uynıy ala. İke ilneñ urtaq qimmäte bulğan Törek-İslam tradisiyase säläfi radikalizmı qarşında Awraziya öçen raśional’ al’ternativa bula ala. Bu mäs’älädä ike ilgä dä zur wazifalar töşä.

Kärimov rejimınıñ ike töp üzençälege bar ide. Berençese – avtoritar citäkçelek buluı, ikençese – Sovyet säyäsi sistemasın däwam itterüde. Kärimov Awraziyada böyek köçlärneñ köräşe qarşısında ilen saqlar öçen öleşçä izolyaśiya säyäsäten saylağan ide. Yaña liderlik geopolitik qurqıtularğa pro-aktiv säyäsät belän cawap qaytarunı saylayaçaq kebek kürenä.

          Üzbäkstan wazğiyäte häm xalıq sanı potenśialı beläñ Awraziyaneñ möhim illärennän berse. Üzbäkstan belän mönäsäbät qormıyça Törkistanda bar bulu awır. Kiläse barışta Üzbäkstan bu üzençälekläre arqasında global’ häm regional’ uyınçılar xezmättäşlek öçen yış räweştä işek qağaçaq il bulaçaq.

Mirziyoyev däwlät başlığı wazifasınıñ berençe çorında nıqlı säyäsi üzgäreşlärne kertkänçe xalıqnıñ sośial’ problemaların çişügä häm kürşe illär belän iqtisadi mönäsäbätlärne nığıtuğa östenlek birä ala. Mirziyoyev tışqı säyäsättä kürşe törki cömhüriyätlärgä tağın da kübräk yünäläçäk häm yomşaq totış alıp baraçaq. Mirziyoyevnıñ däwlät başlığı sıyfatı belän berençe çit ilgä säfäre öçen Rusiyäne saylawı Rusiyä-Üzbäkstan mönäsäbätlären ayıruça iqtisadi ölkädä tağın da nığıtu maqsatınıñ berençe adımnarı bularaq bäyälänä alına.

          Mirziyoyev çorı Üzbäkstan öçen yaña başlangıç bulaçaq. Kärimov Törki Şurası belän ber rättän regional’ xezmättäşlekne oyıştıru çaralarınnan çittä tora ide. Bu säyäsätneñ üzgärüe töbäktäge uyınçılar häm Üzbäkstan qazanışlı bulaçaq nigezne täêmin itä ala. Üzbäkstanda aqça häm ênergetika yağınnan öleşçä problemalarnıñ buluın beläbez. Bu problemalarnıñ beterelüendä tışqı investisiya häm regional’ xezmättäşleklär çişeleş bula ala.

Mirziyoyev 13 yıl buyı premyer-ministr wazifasın başqardı. Şul räweşle Mirziyoyev Kärimov sistemasınnan kilde. Üzgäreş ciñel bulmayaçaq. Läkin Mirziyoyev ilen häm töbägen yaxşı belä. Bu mäs’älädä täcribäse bar. Kiläse barışta Üzbäkstannıñ Törki şurası belän mönäsäbätlären üsterüe töbäk häm Türkofon dönyası cähatennän bik möhim. Çönki Üzbäkstan Türkofon geografiyaseneñ töp ileder.

                                                       



Bäyläneşle xäbärlär