Manas Atanıñ mirası häm Törkiyä-Qırğızstan mönäsäbätläre

Törkilärneñ atalarınnan bulğan Manasnıñ häykäle qısqa waqıt êlek İstanbulda açıldı, ayıruça “Manas” dastanı da böten tekstı belän törekçä näşer itelde. Tapşıru tezmäbezneñ bügenge çığarılışında şuşı waqiğalarnı (waqıyğalarnı) häm Törkiyä-Qırğızstan mönäsäbätlären qarap uzarbız.

Atatörek universitetınıñ xalıqara mönäsäbätlär bülege tikşerenüçese Cämil Doğaç İpäkneñ mäs’älä belän bäyle añlatmasın täqdim itäbez:

      "Qırğız skul’ptorı yasağan dürt metr biyeklegendäge Manas häykäle uzğan könnärdä İstanbulnıñ Sütlücä parkında zur tantana belän açıldı. Manas – barı tik törkilär öçen genä tügel, dönya tarixı häm ädäbiyatı cähätennän dä bik möhim figura. Dönyada “Manas” dastanı qadär zur külämle, izge kitaplar kebek yatlanğan başqa ber dastan yuq.

      Manas häykälen açu tantanasında Qırğızstan prem'yer-ministrı Soroonbay Ceenbekov, Qırğızstannıñ Änkara tulı wäqalätle ilçese İbragim Junusov, Törkiyä mädäniyät häm turizm ministrı Numan Kurtulmuş, İstanbul vilayäte başlığı (gubernatorı) Vasip Şahin, İstanbul şähär xakimiyäte başlığı (mêrı) Kadir Topbaş häm törle ictimaği oyışma äğzaläre qatnaştı.

      Bu räweşle İstanbul ike törki xalıqnıñ ber-bersen tağın da yaqınnan tanuın buldıraçaq äsär qazandı. Bu häykälneñ açılışı ike ilneñ mädäniyät êlemtälären tağın da köçäytäçäk.

      Manas – barı tik yaxşı köräşçe genä tügel, ber ük waqıtta qırğız xalqına döres yulnı kürsätüçe keşelekle xökemdar bularaq ta belenä. Şuña kürä böten törki xalıqlar Manasqa ixtiram xis itä.

      İstanbul – törki dönyanıñ iñ möhim şähärlärennän berse. Bu şähärdä Manas häykäleneñ açıluı törki dönya öçen bik möhim. İstanbulda yäşäwçelär härwaqıt Manas häykälen kürgän çaqta qırğız xalqın xäterläyäçäk. Häykäl – ike törki xalıqnıñ duslıq simvolı bularaq yäşäyäçäk.

      Manas häykäleneñ açılışı belän ber ük waqıtta Törki dönya cirle xakimiyätlär berlege häm Qırğızstan ilbaşı idaräseneñ xezmättäşlege belän “Manas” dastanı törek telendä näşer itelde. Kitap – 2017nçe yılda tuuınıñ 150 yıllığı qotlanğan mäşhür manasçı Sabımbay Orozbakov añlatması belän yazılğan “Manas” dastanınıñ böteneseneñ berençe törekçä tärcemäse. Orozbakov “Manas” dastanın xarakter häm tema baylığı yağınnan şaqtıy kiñ qırlı räweştä citkergän. Bu möhim basma - Qırğızstan belän Törkiyä arasındağı mädäniyät xezmättäşlegeneñ üsüen kürsätü cähätennän dä bik möhim.

     İñ borınğı törki dastannardan berse bulğan “Manas” törek mifologiyası belän dala mädäniyäteneñ tirän êzlären yörtä. Şiğir’ yulı yağınnan isä İranlı Firdävsineñ “Şähnamä”, Finnärneñ “Kalevala”, Almannarnıñ “Nibelungen”, Hindlarnıñ “Ramayana”, borınğı greklarnıñ “İliada” häm “Odisseia” kebek dastannardan tağın da ozın. “Manas” - 500 meñ şiğri yulı belän dönyanıñ iñ zur dastanı. “Manas” dastanı ber ük waqıtta êçtälege häm tele belän barı tik qırğız xalqına ğına tügel, böten törki xalıqlarnıñ mädäniyätenä qarawçı mäğlümatlärne citkerüe cähätennän dä ähämiyätle dokument üzençälegenä iyä.

      Törkiyä 1991nçe yılnıñ 16nçı dekabr’ könne Qırğızstan Cömhüriyäteneñ bäysezlegen tanığan berençe il buldı. İke il arasında 1992nçe yılnıñ 29nçı ğinwar könne diplomatik mönäsäbätlär urnaştırıldı. 1992nçe yılda ike yaqlı bularaq Bişkäktä häm Änkarada ilçeleklär açıldı. İke il arasında mädäniyät ölkäsendä xezmättäşlek, iqtisad tarmağında bik yaqın êşçänlek bar.

      Şulay uq Qırğızstanda ike ilneñ urtaq Törek-Manas universitetı bar. Monıñ näticäsendä ike il arasındağı mönäsäbätlär daimi bularaq üsä bara. Törkiyä här ölkädä Qırğızstan belän bulğan mönäsäbätlären tağın da alğa taba alıp baruda täwäkkäl. Aldıbızdağı çorda ike il arasındağı mönäsäbätlär tağın da üsäçäk.

      Törkiyä belän Qırğızstan arasındağı mönäsäbätlär strategik urtaqlıq däräcäsendä ike yaqlı köçle iradä belän här ölkädä uñay barışqa iyä. Törkiyä böten däwlät häm ictimaği oyışmaları belän Qırğızstannıñ qorılış oyışuına yärdäm itä. İke il arasında säyäsät, iqtisad-säwdä, xärbi, mädäniyät-mağärif, sälamätlek saqlaw, transport tarmaqlarında buluı belän bergä küp ülçämle mönäsäbätlär 200dän kübräk kileşü häm protokoldan torğan kiñ xoquq nigeze qısalarında alıp barıla.

        Qırğızstan citäkçelege Törki Şura (kiñäşmä) belän bergä törki dönya qorılışlarında üz urının ala häm yaqlaw kürsätä. Törkiyä Urta Aziyä geografiyasında demokratik borılışın başqaruçı Qırğızstannıñ totrıqlılığın häm qalqınuın, üseşen däwam itterüenä ähämiyät birä. Bu qısada säyäsi häm qorılış borılışı, struktural’ üzgäreş barışınıñ başınnan birle Qırğızstanğa här däräcädä yärdäm kürsätä. Fäqät Törkiyäneñ Qırğızstannan şuşı könnärdä tağın ber kötkäne bar. “FETO Fätullahçı” terror oyışmasınıñ Urta Aziyädä iñ küp êşçänlek alıp barğan il - Qırğızstan. Törkiyä bu êşçänlekneñ totqarlanuın teli. Bu ölkädä Qırğızstan qardäşlekneñ zaruriyäten başqarırğa häm ilendäge “FETÖ” qorılışlarınıñ êşçänlegen totqarlarğa tiyeş.”