AQŞ demokratiyası ni öçen üterä?

Amerika Quşma Ştatları 1991nçe yıldan birle Yaqın Könçığış häm qayber Afrika illärendä demokratiya urnaştırırğa tırışa.

Amerika Quşma Ştatlarınıñ demokratiya êksportınnan iñ küp nasıybın aluçı Somali, Äfğanstan, Ğiraq (Ğıyraq) häm Süriyä buldı. Amerikanıñ demokratiya alıp barğan illärdä tınıç xalıqtan yaqınça 5 million keşeneñ üterelüe isäplänelä.

Amerika Quşma Ştatları bu illärdä demokratiya urnaştırğançı watandaşlar suğışı yäki qardäşneñ qardäşne üterüe kebek waqiğalar (waqıyğalar) hiç yuq ide diyärlek. Äfğanstandağı “Taliban” häm möcahid xökümäte bäreleşe isä qardäşlär suğışı tügel, tulısınça säyäsi ğawğa ide.

Somali xaostan qotılırğa tırışa ide. Ğiraqta (Ğıyraqta) urnaşqan ber tärtip bar ide. Saddamnıñ atom-töş kenä tügel, ximik qoralları da yuq ide. Yuğisä Amerika Quşma Ştatları şuşı säbäplär belän Ğiraqnı (Ğıyraqnı) yawlap alğan ide. Häm yawdan yıllar uzğaç amerikan xärbi çığanaqları Ğiraqta (Ğıyraqta) atom-töş qorallarınıñ bulmawın açıp saldı.

Amerika Quşma Ştatları urtağı (partnyorı) bulğan “YPG” terror oyışması aradaşçılığı belän Süriyädä dä demokratiya urnaştırırğa tırışa. AQŞnıñ demokratiya urnaştırırğa tırışqan Süriyäne qarap alıyq.

Uzğan könnärdä sośial’ mediada 1 minut 17 sekundalıq videoyazma çıqtı.

Videoyazma Süriyäneñ tön’yaq töbägendä töşerelgän. Cimerelgän ber binanıñ êçendä qulları artınnan bäylängän yäş’ ber keşe, böten köçen cıyıp, yılmayırğa tırışa häm: “Mine zinhar ütermägez”, - dip kördçä äytä.

Yäşäw belän ülem arasındağı iñ neçkä sızıqnıñ näq urtasında bulğan şuşı körd yäş’ keşese şaqtıy yomşaq häm şäfqätle (şäfqat’le) tawışı belän häm yılmayıp qulı qorallı terrorçılardan üzen ütermäwlären sorıy. Nigezdä mondıy şartlarda tawışnıñ yalwaru häm fär’yad räweşendä buluı kiräk.

Êkranda qorallı häm qullarında Amerika Quşma Ştatlarınıñ berlektäşe “YPG” tuğrası urnaşqan ike keşedän tağın da taza bulğanı şulay uq kördçä häm açulı tawış belän: “Boyırıqnı ütämäden. Suğışıbızğa quşılmadın. Bu totışın belän körd xalqına xıyanät itten. Häm xıyanätneñ cäzası – ülem”, - dip äytkännän soñ tätegä basa. Annan soñ AQŞnıñ berlektäşe bulğan ikençe “YPG” terrorçısı da qoralınnan ata.

Aldındağı yıllarınıñ basıp alınuın telämäwçe tınıç xalıqtan yäş’ körd keşese, qulları arttan bäyle kileş yözen pulyalardan bormıyça, yılmayıp ülemgä kitä.

Amerika Quşma Ştatları häm böten Awrupa illäre Öcalannı “terrorçı” dip qabul itä. Xätta Amerika Quşma Ştatları Öcalannıñ totqarlanuı öçen Törkiyägä yärdäm itkän ide.

Amerika Quşma Ştatlarınıñ berlektäşe bulğan “YPG” terror oyışması üzenä baş iymägän kördlärne tuğan cirlärennän sörgen itä. Tuğan cirlären taşlap kitmäwçelärne dä videoyazmadağı 20 yäşendäge yäş’ keşene atıp ütergän kebek üterä.

Êşemneñ zaruriyäte bularaq bu videoyazmanı berniçä tapqır qaradım. Suğış häm terror temasına bağışlanğan jurnalistikanın iñ awır yağı – başqalarnıñ ülemen qararğa mäcbür buluığız.

27 yıldan kübräk hönärem buyı tormışqa şuşı räweşle totınğan tağın başqa ike ülemgä dä şahit bulğan idem. Bersenä – 1994nçe yılda Bosniyada serb terrorçılarınıñ Dracaçta ber xatın-qıznı balalarınıñ küze aldında ütergän çaqta, ikençesenä dä 1999nçı yıl axırında başlanğan 2nçe Çäçän-urıs suğışında şahit bulğan idem. Çäçänstan başqalası Groznıyda ber çäçän xatın-qızınıñ Rusiyä xärbiläre tarafınnan üterelgän çaqta küzläreneñ êçeneñ yılmayuın kürdem. Ber ğomerdän tağın da ozaq häm tağın da awır bulğan ike yäisä öç sekunda ide.

Bügen Amerika Quşma Ştatlarınıñ urtağı bulğan “YPG” terror oyışması küçep kitärgä mäcbür itkän körd xalqınıñ 700 meñnän artıp kitüe isäplänelä. Kördlär isemennän terror taratuın alğa sörüçe “YPG” häm “PYD” bik qızıqlı räweştä bolay da ber million tiräsendä bulğan Süriyä kördläreneñ 700 meñen sörgen itä.

Ä menä “PYD-YPG” terror oyışmalarınnan qaçqan kördlär qaysı illärgä sıyına, beläsezme?

Awrupa Berlege äğzase Könbatış Awrupa illäreneñ “Körd ildäşlärenä basım yasawın” alğa sörgän Törkiyägä sıyına.

“YPG” terror oyışmasınnan qaçıp Törkiyägä sıyınğan körd qaçaqlar sanınıñ 500 meñ tiräsendä buluı isäplänelä. Törkiyä üzenä sıyınuçılarnıñ êtnik tamırların soraw astına almağanı öçen bu sannıñ ni qadär töğayen buluın isäpläw awır. Fäqät Ğiraqnıñ (Ğıyraqnıñ) tön’yağında Barzani citäkçelegenä sıyınğan körd qaçaqlar sanınıñ 70 meñ tiräsendä buluı açıqlanğan ide. Bu wazğiyättä kördlärneñ qalğan öleşeneñ böteseneñ dä Törkiyägä sıyınuı añlaşıla.

Kördlärneñ Süriyädä berqayçan da ildäşlek-watandaşlıq tanıqlıqları bulmadı. Törkiyä Cömhüriyäte İlbaşı Ärdoğannıñ prem'er-ministr bulğan çaqta Äsädkä yasağan basımınnan soñ Süriyä kördläre tarixlarında berençe tapqır watandaşlıq kartasına häm xoquqlarına iyä bula başladı.

Ärdoğannan êlek Süriyä kördläre meñnärçä yıllıq cirlärendä “qaçaq” statusında ide.

Süriyädän “PYD-YPG” zolımınnan qaçqan kördlärneñ Törkiyäneñ här cirendä räxät itep yäşi aluların belä idegezme? Şul uq waqıtta telägän här tarmaqta irekle räweştä êşli ala yäisä êş qora ala.

Süriyädäge demokratik häm xärbi bulmağan körd oppoziśiyäçel oyışmalarnıñ böteneseneñ üzäk byuroları Törkiyä başqalası Änkarada häm İstanbulda urnaşqan.

Körd oppoziśionerları Awrupa Berlege äğzase illärdä yäşäw şansın taba almıy. Awrupa poliśiyasınıñ küze aldında “PKK-YPG”lelärneñ höcümnärenä duçar bula.

Häm şuşı säyäsi körd liderları qabat Törkiyägä sıyına.

Böten bolarnı küz aldına kitergän çaqta şuşındıy soraw tua: “Amerikan demokratiyası ni öçen üterä?

Ärdal Şimşäk