Modern Yefäk yulında Törkiyä

Modern Yefäk yulında urta yul “Törkiyä”

2013nçe yılda Qıtay liderı Şi Jinping täqdim itkän “Ber poyas, ber yul” isemle modern Yefäk yulı proyektı Aziya, Awrupa häm Afrika qitğaların üz êçenä alğan däw transport çeltären häm iqtisadi iniśiativanı wäkillek itä. Zur kapital salularına iyä bulğan häm tağın da kiñ qolaçlı investiśiyälärne maqsat itüçe bu proyekt Qıtaynıñ cir östennän häm diñgezdän Könbatışqa yasağan iqtisadi adım bularaq kürenä alına.

Modern Yefäk yulı proyektınıñ ike törle liniya aşa tormışqa aşırıluı planlaştırıla. Salınuı uylanılğan liniyalardan berençese - Qıtay, Urta Aziya, Rusiyä häm Awrupanı ciröstennän ber-bersenä totaştıraçaq “Yefäk yulı iqtisadi poyası” sızığı. İkençe liniya isä – Qıtaynı Hind okeanı aşa Farsı qultığına häm Urta diñgezgä totaştıraçaq “Diñgez Yefäk yulı” sızığı.

Global’ iqtisadnıñ tigezlegenä, balanslarına yünäleş biräçäk bu proyekt belän kiçü yulı bularaq bilgelängän illärdä säwdä häm kapital salular canlanıp kitäçäk.

Ayıruça proyekt belän bergä bu illärgä keräçäk särmayä investiśiyäläre iqtisadi qalqınu, üseşne häm mullıq artuın da tormışqa aşıraçaq.

Modern Yefäk yulı proyektı yünäleşendäge 65 ilneñ yul, port, timer yulı häm hawa mäydannarı belän ber-bersenä bäylänüe, töbäktäge säwdä ağımın tizlätep, şuşı illär arasında turıdan-turı säwdä çeltären barlıqqa kiteräçäk.

Proyektnıñ ciröste yünäleşe östendä urnaşqan Törkiyä isä Qıtaydan Awrupağa qadär cäyelgän urta koridor öleşendä urnaşqan. Modern Yefäk yulı proyektı qısalarında tormışqa aşaçaq şaqtıy asqorma, transport häm ênergetika investiśiyälärenä iyä bulğan geografik torışı belän Törkiyä kritik noqtada urnaşqan.

Pekinnan Londonğa xätle salınuı maqsat itelgän timer yulı proyektı qısalarında Törkiyädä ğamälgä kergän törle kapital salu urtaqlıqları isä monıñ iñ anıq misallarınnan berse. 2013nçe yılda êşli başlağan “Marmaray”, 2016nçı yılda tämamlanğan Yawız Soltan Sälim küpere häm êşçänlege däwam itüçe Baqı-Tbilisi-Kars timer yulı proyektları – Törkiyäneñ modern Yefäk yulına integraśiyäle räweştä xäräkät itüeneñ kürsätkeçe.

Bu proyektta alğı planğa çıqqan başqa ber möhim mäs’älä isä – ênergiya säwdäse. Törkiyä xäzerge waqıtta êşçänlege alıp barılğan “TANAP” häm tözelüe planlaştırılğan “Törek ağımı” tabiği gaz ütkärgeçe proyektları belän töbäktä möhim poziśiyağa iyä. Aziya häm Awrupa arasındağı ênergiya säwdäsendä üzäk wazğiyättä bulğan Törkiyä könçığış könbatış yünäleşle täêmin itäçäk ênergiya ağımı belän modern Yefäk yulına öleş kertäçäk.

Modern Yefäk yulı proyektı 14nçe-15nçe may könnärendä Pekinda Törkiyä İlbaşı Ärdoğan da qatnaşqan yuğarı däräcäle oçraşu waqıtında tanıtıldı.

Bu sammitta dönyanıñ iñ zur ikençe iqtisadı bulğan Qıtay belän bilgele ber mäs’älälärdä añlaşıp, öç ayırım kileşüğä qul quyıldı. Yuğarı däräcäle oçraşuda Qıtay belän alıp barılaçaq ike yaqlı mönäsäbätlärdä yaña ber çorğa kerü aldında torıluınıñ işarätläre birelgän ide.

Ber yılda 2 trillion dollardan kübräk êksport sälätenä iyä bulğan Qıtay 2016nçı yılda Törkiyägä 25 milliard dollar êksport başqarğan bulsa, Törkiyädän barı tik 2 milliard 300 million dollar külämendä import yasalğan. Bu wazğiyättä tigez, balanslı säwdä küläme bulmağan ike yaqlı mönäsäbätlärneñ Törkiyä faydasına kiñäyüendä modern Yefäk yulı proyektınıñ ähämiyäte tağın ber qat arta.

Törkiyä häm Qıtay arasında ğadättä 30 köndä başqarılğan tovar cibärü waqıtınıñ modern Yefäk yulı proyektı qısalarında 10 köngä azayuı maqsat itelä. Bu cähättän ike il arasındağı säwdä mönäsäbätläreneñ barışında proyektnıñ Törkiyä yağınnan möhimlege tağın da arta. Ayıruça bu proyekt yärdämendä Törkiyädä açılaçaq yaña bazar mäydannarı da ilneñ êksport potenśialınıñ artuına uñay öleş kertäçäk.

Törkiyä dä kergän Modern Yefäk yulı proyektı tormışqa aşqan çaqta dönya iqtisadı dinamikalarınıñ xäräkätlänüe kötelä. Qıtaynıñ töbäktäge aktiv role häm yul buyındağı illär belän berär berär täêmin itkän kileşülär näticäsendä tarixi Yefäk yulı qabat canlanaçaq häm dönya säwdäseneñ ağımı könçığış könbatış yünäleşle tormışqa aşaçaq.

Professor, doktor Ärdal Tanas Qaragöl