Törkiyä belän Niderland arasında diplomatik kiyerenkelek

Germaniyadan soñ Niderland ta diplomatik ısullarğa tiskäre räweştä Törkiyä Cömhüriyäteneñ ike ministrınıñ Niderlandqa kerüendä problema tudırdı. Germaniyadan soñ Niderland belän yäşängän säfär krizisı alğan ülçämnär Törkiyä belän Awrupa arasındağı mönäsäbätlärneñ citdi zıyan kürüe ixtimalın tudıra. Bügenge yazmabızda Törkiyä belän Niderland arasındağı diplomatik kiyerenkelekkä tuqtalıp uzarbız.

Atatörek universitetınıñ xalıqara mönäsäbätlär bülege tikşerenüçese Cämil Doğaç İpäkneñ mäs’älä belän bäyle añlatmasın täqdim itäbez:

      “Başta Germaniya, soñınnan Niderland, diplomatik ısullarnı häm xalıqara mönäsäbätlär şartlılığın iğtibarğa almıyça, Törkiyä Cömhüriyäteneñ ike ministrınıñ Niderlandqa kerüendä problema kiterep çığardı. Niderlandqa diplomatik pasport belän kergän Törkiyä Cömhüriyäte Ğailä häm sośial’ säyäsätlär ministrı Fatma Bätül Sayan Qayanıñ ildän çığarılıp cibärelüe diplomatiya tarixında ğasırlıq yolanıñ bozıluı mäğnäsenä turı kilä. Tışqı êşlär ministrı Mäwlüt Çavuşoğluna Niderlandqa oçış röxsäte birelmäwe häm soñınnan Ğailä häm sośial’ säyäsätlär ministrı Fatma Bätül Sayan Qayanıñ Niderlandtan deportaśiyälänüe - diplomatik yolağa turı kilä torğan ğamällär tügel. Anıq räweştä bu zur xalıqara xoquq skandalı.

      Bu waqiğalarnı monnan arı törek ministrlarınıñ töreklärgä möräcäğät itü öçen bu illärgä säfär qılunıñ totqarlanuınnan ğibarät itep kürä almıybız. Tağın da kübräk bertörkem säbäplär bar: bu illärdä xäzerge waqıtta xökem sörgän saylaw atmosferasında törekfobiyanıñ artuı, referendum barışında Törkiyäne köçsezlätü teläkläre – iñ möhim säbäplär.

      Ozaq waqıttan birle Awrupa Berlege êçendä Törkiyägä qarşı reakśiya bar. Törkiyäneñ milli mänfäğätläre qısalarında bäysez säyäsät alıp baru tırışlığın Awrupa däwlätläre borçılıp küzätep bara. Nigä borçılıp küzätülären añlaw mömkin tügel. Törkiyä 65 yıl NATO äğzase bularaq Awrupa iminlegenä zur öleş kertte. Häm 50 yıldan kübräk Awrupa Berlegenä äğza bulırğa tırışa. Läkin alar Awrupa Berlege êçendä köçle Törkiyäne kürergä telämilär. Bu bik ğacäpländererlek ber wazğiyät. Yuğisä köçle ber Törkiyä Awrupa Berlege äğzase bulsa, Awrupa Berlege dä köçäyer. Bu cähättän şuşındıy ber soraw tua: yıllar buyı Törkiyä belän Awrupa Berlege arasında däwam itkän häm berniçek tä tögällänä alınmağan söyläşülär Awrupa Berlege öçen Törkiyäneñ iğtibarın häm waqıtın çitkä yünälderü taktikasımı? Näticä şulayraq kürenä.

      Soñğı ike waqiğada Germaniya häm bigräk tä Niderlandnıñ totışı berlektäş tügel, äyterseñ doşman illärneñ totışın xäterlätä. 500 yıllıq duslıqqa iyä bulğan Niderland kebek il belän şuşı torışqa kilep citü çınnan da bäxetsezlek.

      Nigezdä Törkiyä belän Niderland arasında ğayät yaxşı barğan, här ike ilneñ dä faydasına barğan iqtisad êlemtäläre bar. Törkiyäneñ êksportında Niderland 2016nçe yılda 3 milliard 600 million dollar külämenä citte. Şulay uq 2016nçı yıl mäğlümatlärenä kürä, Niderland Törkiyäneñ êksport bazarları arasında berençe unlıqta tora. Niderlandnıñ êksportında isä Törkiyäneñ öleşe 2016nçı yılda 3 milliard dollar. Turizmda isä 2016nçı yılda Niderlandtan Törkiyägä 718 meñ turist kilgän. Törkiyädän Niderlandka isä 88 meñ turist kitkän. 2016nçı yıl mäğlümatlärenä kürä, Niderland – Törkiyäneñ millätlärgä qarap äzerlängän ilgä kilüçelär isemlegendä 7nçe urında.

      Turıdan-turı çit il investiśiyälärendä dä ike ilneñ tığız bağlanışları bar. 2016nçı yılda Niderlandtan salınğan kapital Törkiyäneñ tuplam miqdarında 15,8%lıq öleşe belän berençe urında. Törkiyä watandaşlarınıñ turıdan-turı kapital saluında isä Niderlandnıñ şulay uq aldağı bazarı. 2015nçe yılda 11 milliard 300 million dollarğa citkän investiśiyälär Törkiyäneñ tuplam çit ildä kapital saluınıñ 37%ın täşkil itä.

      Niderland – tışqı säwdädä Törkiyä öçen möhim wazğiyätkä iyä. Kapital salu häm firma sanı mäğlümatlärenä kürä Niderland – Törkiyä öçen berençe urınnardağı urtaqlardan, partnyorlardan berse bulıp tora. Niderlandtağı Törkiyä investiśiyäläre häm anda yäşäwçe häm êşläwçe törek watandaşlarınıñ küp buluı belän bergä ike yaqlı iqtisadi êlemtälär citdi külämdä.

      Kiyerenke atmosfera yäşängän şuşı könnärdä iqtisad diplomatiyasınıñ sawlıqlı, caylı räweştä êşläwe här ike il cähätennän dä ähämiyätle.

      Awrupa Berlegen yaqlawçı üzäk säyäsätçelär törek häm İslam doşmanlığı belän Awrupa Berlegenä qarşı bulğan partiyalarnıñ tawışların arttıruı aldında çişeleş taba almıy. Germaniyada häm Niderlandta şunı kürdek: çişeleş bularaq törek-İslam doşmanı partiyalarnıñ äytkännärenä urtaq bulunı saylap aldı. Şuşı totış häm waqiğalar Törkiyä belän Awrupanı ber-bersennän tağın da çitläşterä. Törkiyädä xalıq bulmasın, citäkçe kadrlar bulmasın, Awrupa Berlege äğzalege maqsatına êlekkege kebek ähämiyät birmi.

        Niderlandtağı häm Awrupadağı mantiqlı/raśional’ säyäsätçelär Awrupanıñ Törkiyägä qarata säyäsäten törek-İslam doşmanı partiyalarnıñ ipotekasınnan qotqaru öçen aşığıç räweştä êşçänlek başqarırğa tiyeş. Tiskäre oçraqta Törkiyä-Awrupa Berlege mönäsäbätläre alaçaq zıyan zuraya baraçaq. Zıyan kübäygännän soñ da mönäsäbätlärne tözätü bik awır bulaçaq”.