Törkiyä-Germaniya mönäsäbätlärendä kiyerenkelek

Törkiyä häm Awraziya 13

701978
Törkiyä-Germaniya mönäsäbätlärendä kiyerenkelek

Törkiyä-Germaniya mönäsäbätlärendä artqan kiyerenkelek

Törkiyä belän Germaniya arasında soñğı yıllarda Awrupa Berlege bulmasın, ike yaqlı mönäsäbätlär bulmasın şuşı ölkälärdä yäşängän kiyerenkelek xökem sörä. Germaniyada ike Törkiyä ministrı qatnaşaçaq cıyılışlarnıñ törle sıltawlar belän kiçekterelüe – Törkiyädä ğacäplänep qarşılandı. Bügenge tapşıruıbızda Törkiyä belän Germaniya arasında kütärelgän kiyerenkelekkä tuqtalıp uzarbız.

Atatörek universitetınıñ xalıqara mönäsäbätlär bülege tikşerenüçese Cämil Doğaç İpäkneñ mäs’älä belän bäyle añlatmasın täqdim itäbez:

      “Yäşängän soñğı krizisnıñ säbäbe – Törkiyä ministrlarınıñ Germaniyadağı töreklär belän oçraşuına röxsät birelmäwdän tış başqa mäs’älälärgä dä bäyle. Tağın da tirän kileşmäwçänleklär bar. Germaniyanıñ şuşı totışı yaña tügel. Angela Merkelneñ 2005nçe yılda Germaniya Kanślerı bulğannan birle Törkiyä-Germaniya mönäsäbätläre citdi krizislar yäşäde.

      Germaniya tışqı küzläw xezmäte BND Törkiyäne 2009nçı yıldan birle tıñlawın qabul itte. Alman xökümäte NATO äğzase Törkiyäneñ dus il bulmawın kürsätte.

      İkençe Bötendönya suğışınnan soñ naśizm Germaniya säyäsätennän çitläşterelde. Fäqät naśizmnı tudırğan cämğiyävi qorılış, ictimaği struktura tulısınça beterelmäde. İkemeñençe yıllarda çit il keşese doşmanlığı, töreklärgä häm İslamğa qarşı ağımnar Germaniyada köçle ictimaği nigez taptı. Uñçı häm üzäktäge säyäsi partiyalar saylawlar öçen şuşı tawışlarnı maqsat itep aldı. Germaniyada här saylaw çorında çit il keşelärenä häm töreklär belän İslamğa qarşı açıqlawların küräbez. Häm bu arta bara. Törkiyäne maqsat itep alu - alman säyäsätendä soñğı waqıtlarda yolağa äylände. İslamofobiyanıñ artuı häm tora-bara törek doşmanlığına äylängän näfrät äytemnäre ictimaği ölkädän säyäsi mäydanğa cäyelde. Bügen dä, qızğanıç, Germaniyanıñ däwlät säyäsätenä äylänü awışlığında.

      Germaniya soñğı könnärdä sentyabr ayında bulaçaq üz saylawınnan kübräk Törkiyäneñ referendumın häm İlbaşı Ärdoğannı söyläşä.

      Ayıruça Germaniya PKK häm FETÖ äğzase terrorçılarğa qoçağın aça. Soñğı çorda alman gazetlarında İlbaşı Ärdoğan Merkeldän tağın da kübräk kürenä. Bu Germaniya öçen sälamät rux torışı tügel. Germaniyada “Ärdoğanofobiya” (monı törekfobiya häm İslamofobiya dip tä uqıy alasız) köçäyä bara. İlbaşı Ärdoğannıñ millätne wäkillek itkäne, millätne xakimiyätneñ üzägenä küçergäne häm millät mänfäğätlären nigez itep alğan bäysez säyäsät alıp barğanı öçen maqsatqa quyılğanın beläbez.

      Germaniya Yaqın Könçığış, Balkan, Qavqaz, Qara diñgez häm Urta diñgezneñ yul çatında urnaşqan Törkiyäneñ iqtisadi bularaq köçäyüennän tınıçsız. Äye, Germaniya – xäzerge waqıtta Törkiyäneñ iñ möhim säwdä urtağı, partnyorı. Läkin Berlin Törkiyä belän qayber ölkälärdä köndäşlekkä kerüdän hiç qanäğät tügel. İstanbulda dönyanıñ iñ zur hawa mäydannarınnan berse salına. Bu wazğiyätneñ Germaniyanı niçek tınıçsız itüen soñğı biş yılda küräbez. İstanbulnın yaña açılaçaq hawa mäydanı ber yılda 150 million tiräsendä yulçı qabul itä alaçaq.

      Xäzerge waqıtta Germaniyanıñ Frankfurt hawa mäydanı kütärä almağan yökne üz östenä alaçaq. Tirä-yağı iñ zur aqtaru stanśiyäsenä äwereläçäk. Ayıruça iqtisadnıñ östenlek üzäge Awrupadan Aziyägä küçkän şuşı däwerdä İstanbul dinamik üzäk bulaçaq.

      Törkiyä 15nçe iyül’dän soñ Törkiyägä yaqlaw beldermägän, xätta ayaq çalğan Awrupalı säyäsmännärgä bik zur açu xis itä. Monnan tış Germaniyanıñ 2016nçı yılnıñ 2nçe iyün’däge (çınbarlıqta bulmağan ärmän genośidı iseme astında Törkiyäne awır yaralağan häm ike il mönäsäbätlärendä beterelüe bik awır bulğan yaranı açqan) parlament qararın da östäsäk, Törkiyädäge Germaniya abaylanuınıñ tiz räweştä naçarayuınıñ säbäplären añlıy alabız. Awrupanıñ bügengä çaqlı kürsätkän ikeyözlelegen Törkiyädäge 15nçe iyül’ tüntäreleş kereşüe waqıtında da kürdek. 15nçe iyül’dä Germaniya häm Awrupanıñ törek milläteneñ demokratiya öçen qarşılıq kürsätüenä qarata tiskäre totışı da mäğlüm. Qızıq bulğan başqa ber fakt – Germaniyanıñ Törkiyädäge referendumğa qarata üzeneñ ber poziśiyä alu mäcbüriyäten xis itüe.

      Germaniya bügen Törkiyädäge referendumda tiskäre tawış qullanırğa çaqıruçı kampaniyanı açıq räweştä yaqlıy. Törek milläteneñ İlbaşı xökümäte sistemasımı, yuğisä parlamentariy sisteması belän däwam itärgä teläwe Germaniyanı qızıqsındırmasqa tiyeş. Törkiyäneñ idarä, citäkçelek sistemasına törek milläte qarar qılır, Germaniya tügel.

        Sentyabr ayında Germaniya saylawlarınıñ buluın uylasaq, törek-alman mönäsäbätläre sentyabrgä xätle tağın da kiyerenke bulaçaq. Ägär Germaniya totışın üzgärtmäsä, bäxetle häm kiläçäk wäğdä itüçe däräcädän qotıplaşuğa äylängän törek-alman mönäsäbätläre daimi kiyerenke torışın däwam itär.

      Näticä bularaq dustanä mönäsäbätlär häm tığız xezmättäşlek ike ilneñ dä faydasına. Axır çiktä ike yaqnıñ da ber-bersenä ixtıyacı bulğan ölkälär bar. Fäqät kiyerenkelekne daimi räweştä arttıru – Törkiyädän kübräk, Germaniyağa zıyan.

        Törkiyä tışqı säyäsättä alternativaların kübäytä, näticädä niçek kenä bulmasın (Awrupa Berlege häm Germaniya belän bergä yäki bergä tügel) Törkiyä yulına däwam itäçäkter. Fäqät Germaniya häm qayber Awrupa Berlege äğzase illärneñ törekfobik häm islamofobik üz êçenä yabıluçan totışları Awrupa Berlegeneñ üz-üzen beterüenä yul aça ala.”



Bäyläneşle xäbärlär