G-20 sammitı

Ağımdağı yılnıñ 4-5 sentyabr’ könnärendä Qıtay Xalıq Cömhüriyäteneñ Xançjou qalasında G-20 yuğarı däräcäle oçraşuı ütkärelde. Älege oçraşuda 19 äğza il häm Awrupa Berlegennän tış Çad, İspaniya, Qazaqstan, Laos, Misır, Senegal, Singapur häm Tailand qunaq il bulıp qatnaştı. Yuğarı däräcäle oçraşuda bäyläneşle xalıqara oyışmalar başlıqları da urın aldı. G-20 sammitın yözlärçä matbuğat äğzası küzätep bardı. 

11 nçe yuğarı däräcäle oçraşu Qıtay däwlät başlığı Şi Cinpingnıñ qunaqlarnı qarşı alu häm kümäk räsemgä töşü belän başlanıp kitte. G-20 sammitınıñ açılışında Qıtay däwlät başlığı Şi Cinping çığış yasadı.Annan soñ “Säyäsättä koordinaśiyäne köçäytü häm üseş öçen yaña yul” isemle utırış ütkärelde. İke kön däwam itkän yuğarı däräcäle oçraşuda xalıqara könüzäk problemalar, iqtisadi qalqınu kebek mäs’älalär bäxäsläşelde. Berläşkän Millätlär Oyışması äydäp baruçanlığında başlatılğan 2030 nçı yılğa qadär dönyada fäqirlekne beterü maqsatında yasalaçaq adımnar häm mäs’älä belän bäyle yul kartası qaraldı. Sammit azağında yomğaqlaw beldergese qabul itelde.

Yuğarı däräcäle oçraşunıñ yomğaqlaw beldergesendä xalıqara säwdä häm qalqınunı canlandıru, fäqirlekne beterü, kiñ qırlı häm däwam itterelä ala torğan global’ qalqınu ,yañalıq tarafdarlı iqtisadi üseş, terrorğa qarşı urtaq köräş häm êş belän täêmin  itüne arttıruğa basım yasaldı. Yañalıq tarafdarı global’ qalqınu modele belän xalıqara säwdä häm investiśiya xezmättäşlegen arttıru, üsep kilüçe illärgä texnik asqorma,ênergetika häm keşe çığanağı kebek mäs’älälärgä kiräkle yaqlaw kürsätü zarurlığı assızıqlandı. Bötendönya iqtisadi forumı tırışlıqları belän äzerlängän alğarış xiabınıñ 2017 nçe yılda ütkäreläçäk G-20 illärennän bäyläneşle ministrlıqlarğa tapşırunıñ kötelüe citkerelde.

Terrorğa qarşı urtaq köräşkä basım yasalğan beldergedä terror höcüme qayda ğına bulmasın,terrornıñ finans çığanağınıñ ,texnik asqormasınıñ izolyaśiyälänäçäge belderelde.

G-20 yuğarı däräcäle oçraşuı qısasında küp sanda ike yaqlı söyläşülär ütkärelde häm distälärçä ike yaqlı kileşü imzalandı. Törkiyä Awrupa Berlege lider illäre belän dürt yaqlı oçraşu ütkärde. Şulay uq Amerika Quşma Ştatları ilbaşı Barak Obama häm Qıtay däwlät başlığı Şi Cinpingnıñ Parij Klimat üzgäreşe kileşüen raslawların kürsätüçe dokumentlarnı Berläşkän Millätlär Oyışması ğomum särqätibe Ban Ki Moonğa tapşırdı.

Sammitnıñ soñğı utırışı ütkärelgändä bu töbäktä bez dä yäşibez digändäy Tönyaq Koreya raketa sınap qaradı. Tönyaq Koreyağa qarata küreläçäk çaralar Amerika Quşma Ştatları belän Qıtay arasında kiyerenkelek barlıqqa kilügä säbäp buldı. G-20 liderlar oçraşuınıñ çirattağı räislegen Germaniya qabul itep aldı.

 “Berdänber poyas, berdänber yul” proyektın 2020-2050 nçe yıllar arasında tämamlawnı planlaştırğan Qıtay möhim yuğarı däräcäle oçraşunı uñışlı räweştä ütkärde. Üz tarixında täwge tapqır G-20 sammitı ürtkärgän Qıtay bu çara belän Amerikanıñ gegemoniyasındağı könbatış östenlegeneñ betüen,yaña ğasırda könçığışnıñ tağın da möhim rol’lär başqaraçağın kürsätte. G-20 illäre arasında da üsep kilüçe illärneñ kübese könçığış illäre. Bu bäyläneştä İkençe bötendönya suğışınnan soñ barlıqqa kilgän dönya sistemasınıñ qabat qaraluı kiräklege kürenä. Berençe çiratta Berläşkän Millätlär Oyışması bulu belän bergä ayıruça könbatış üzäkle finans oyışmalarınıñ strukturası qabat şäkelländerelergä tiyeş.

Yuğarı däräcäle oçraşunıñ Xançjou qalasında ütkarelüe Qıtaynıñ Yaña Yefäk yulı proyektında küpme däräcädä qatği buluın kürsätä. Qazaqstannıñ sammitqa qunaq il itep çaqırıluı da moña bäyle dip äytergä mömkin. Qıtay, Rusiya,Qazaqstan, Üzbäkstan, İran häm Törkiyä kebek Awraziyanıñ äydäp baruçı illäre Yefäk yulı proyektın üz itep töbäkne qabat dönyanıñ populyar üzäklärennän bersenä äwerelderä ala.