İldä 15 iyül’ tüntäreleşen çigenderü Törkiyäneñ çittä ofığın açtı

Törkiyä bilgele ber waqıttan birle berniçä fronttan üzenä qarşı yanawlarğa qarşı köräş alıp bara. Soñğı ber yılda Törkiyägä qarşı “PKK” häm “DEAŞ” terror ğamällärendä sizelerlek däräcädä artu küzätelä. Ayıruça Törkiyäneñ çit illärdäge däräcäsenä zıyan kiterü öçen soñğı berniçä yıl buyı tığız ğayrätlären alıp barğan “Fätullahçı” (FETÖ/PDY) terror oyışması/parallel däwlät qorılışınıñ 2013nçe yıldan birle törle milli iradägä doşman kereşüläre aldında tora. İlneñ legal’ xökümäten beterüne maqsat itkän 15nçe iyül’ baş kütärüe bu qorılışnıñ iñ cör’ätkär kereşüe buldı. Bu kereşü – ber ük waqıtta Törkiyäne xalıqara mäydanda tulısınça xäräkätsez häm iniśiativasız qaldıru kereşüe ide.

Läkin Törkiyä İlbaşınıñ çaqıruı belän xalıqnıñ tüntäreleş kereşüenä qarşı töşü maqsatı belän uramnarğa çığuı häm ber ay buyı demokratiya sağında toruı Törkiyägä qarata böten xisapların cälperämä kiterä. Tüntäreleş kereşüeneñ totqarlanuı ildä milli iradä tiräsendä cıyılğan qatlamnarnı köçäytte. Çit ildä isä Törkiyäneñ qulların bäyläw kereşülären buşqa çığardı häm ildän çittä manevr mäydanın kiñäytte. Näq menä şuşı kiñäygän manevr mäydanı arqasında Törkiyä 15nçe iyül’dän êlek niyätlägän, ämma ğamälgä kertä almağan adımnı 24nçe avgustta yasadı.

20nçe iyül’ könne Gaziantäptä ber tuy mäclesendä yasalğan häm 54 keşeneñ ülemenä säbäp bulğan bombalı höcümnän soñ Törkiyä xäräkätkä küçte. Soñğı 12 ayda Törkiyädä “DEAŞ” ğamälläre näticäsendä häläq buluçılarnıñ sanı 170kä citte. Monnan arı monıñ betüe kiräk ide. Törkiyä êçendä oyışmanıñ küzänäk dairäläreneñ beterelüe öçen ozaq waqıttan birle köräş alıp barıla. Fäqät inde sazlıqnı qorıtu öçen dä êşçänlek başlatırğa kiräk ide.

Törkiyä bügen üzenä yünälgän qurqınıçlıqlarnı beterä alu öçen törle frontlardan yasalğan şuşı qurqıtularğa qarşı beryulı häm ber-berläre belän bäyläneşle bularaq köräş alıp barıluı zarur yanawlar bularaq kürä. Mäs’älägä ni öçen şuşı räweşle qarawnıñ ike säbäbe bar. Berençese, bu yanawlarnıñ säbäpläre häm kilep çığuları ayırmalı kebek kürensä dä ber maqsatta berläşkän buluları. İkençese isä, beryulı xäräkät itüçe, ber-berläre belän organik bäyläneşläre bulmasa da bulğan sıman ber küreneş täqdim itüläre. Qısqası, Törkiyä ber ük ligada urnaşqan törle doşmannarnıñ urtaq maqsatına äylängän wazğiyättä. Şuña kürä dä “FETÖ” operaśiyası belän bergä Süriyädä dä kiräkle adım yasaldı.

Fäqät biredä telgä alınğan açıqlawlardan da añlaşılğanı kebek Süriyädäge operaśiyanıñ berdänber maqsatı - Cärablustan häm tirä-yağınnan “DEAŞ”nıñ çitläşterelüe genä tügel. Ber ük waqıtta Süriyädä “DEAŞ”nıñ barlığın strategik rentağa äyländergän “PYD-YPG”neñ barlığına qarşı da Törkiyä çaralar kürä. Amerika Quşma Ştatlarınıñ häm qayçağında Rusiyäneñ yaqlawı belän dä üz küzätüe astında totqan cirlärne daimi räweştä kiñäytüçe şuşı oyışma şaqtıy waqıttan birle Törkiyä cähätennän iminlek qurqınıçı bulıp tora. Şuña kürä dä “PYD”ne tuqtatu da tabiği bularaq Törkiyäneñ terrorçılıqqa qarşı köräşeneñ başqa möhim ber öleşen täşkil itä.

“DEAŞ”nıñ 2014nçe yılda kinät kenä Ğiraqta häm Süriyädä üzen iñ küp bilgele itkän aktyor bularaq päydä buluı – Amerika Quşma Ştatlarınıñ Süriyädäge körd oyışmalarınnan “PYD” häm anıñ qorallı köçe “YPG” belän bik yaqın mönäsäbät urnaştıruına säbäp bulğan ide. Bu wazğiyät Törkiyä cähätennän baştan birle problema tudırdı. Çönki Törkiyä cähätennän “PYD-YPG” – Süriyädäge “PKK” terror oyışmasıdır. Başqa törle äytsäk, 1970nçe yıllardan birle Törkiyägä qarşı qırıslıq qullanuçı “PKK” terror oyışmasınıñ däwamı, bäyläneşle törkeme. Soñğı ber yıl yarım waqıt êçendä “PYD”neñ daimi räweştä mäydanın kiñäytüen Törkiyä üz iminlegenä qarşı yanaw bularaq qabul itkän ide.

Rusiyäneñ 2015nçe yılnıñ sentyabr ayında Äsäd rejimı oppoziśiyasına qarşı başlatqan operaśiyaları “PYD” öçen şaqtıy näticäle moxit tudırdı. Oyışma Süriyäneñ tönyağında böten Törkiyä çigen çolğap aluçı mäydannı üz xakimiyäte astına alaçaq räweştä xäräkätkä küçte. Amerika Quşma Ştatlarının “PKK”nı terror oyışması bularaq kürüenä qaramastan “PYD”ne üzgä bäyäläwe dä tabiği bularaq “PYD”neñ qıyulığın arttırdı.

Fäqät “PYD”neñ Törkiyäneñ kisätülärenä qaramastan Färatnıñ könbatışında alğa taba barırğa däwam itüe – Törkiyä cähätennän qızıl sızıqnı uzu mäğnäsenä turı kilde. Süriyäneñ tönyağındağı “PYD” kontrole astındağı mäydannarnıñ berläşterelüe häm Törkiyäneñ Ğaräp Yaqın Könçığışı belän urtaq çigeneñ beterelüe Törkiyä cähätennän qabul itelmäslek wazğiyät. Ayıruça Törkiyäneñ Süriyäneñ cir bötenlegen saqlawğa qarağan säyäsäte yağınnan da “PYD”neñ şuşı soñğı kereşüe qabul itelmäslek üzençälektä. Soñğı könnärdä “PYD”neñ Hasäkädäge Äsäd rejimı köçlärenä qarşı ğamäle dä yoğıntı mäydanın här uzğan kön kiñäytü yaqlı säyäsäteneñ başqa dälile buldı. Törkiyäneñ Süriyä cirlärendä başqaruçı bu operaśiyağa “Färat qalqanı” isemeneñ quşıluı – “PYD”gä häm yaqlawçılarına qarata qızıl sızıqnıñ xäterlätelüe kebek mäğnäse dä bar.

Süzlärebezne tögällägänçe ber mäs’älägä tuqtalıp uzuıbız zarur: Rusiyäneñ bu operaśiyağa uñay qaraş beldermäwe belän bergä qarşı töşmäwe şaqtıy möhim. Rusiyä qarşı çıqqan oçraqta Amerika Quşma Ştatlarınıñ da operaśiyanı yaqlawı şaqtıy awır bulır ide. Ayıruça Törkiyä-amerikan mönäsäbätlärendä soñğı waqıtlarda yäşängän kiyerenkelekkä qaramastan bu operaşiyada urnaştırılğan xezmättäşlekneñ ayırım ber ähämiyäte bar.

Monnan tış Amerika Quşma Ştatlarınıñ “PYD-YPG”ne Färatnıñ könçığışına çigenergä çaqıruın da äytep uzarğa kiräk. Ayıruça Äsäd xökümäteneñ operaśiyağa reakśiyası şaqtıy zäğif qalğanı kebek iñ yaqın berlektäşe İrannan da kisken reakśiya yasalmadı.

15nçe iyül’dän êlek şuşı operaśiyağa totınılğan bulsa ide ul çaqta Rusiyä, İran häm Äsäd rejimınnan nindi reakśiya bulır ide mikän? Amerika Quşma Ştatlarınıñ “PYD”gä qarata ixtimal totışı nindi bulır ide mikän?

Şuşı sorawlarğa nigezlänep bügenge köngä qarağan çaqta şunı äytep uzuıbız kiräk: bu barışnıñ ofığın, yulın 15nçe iyül’ tüntäreleş kereşüeneñ totqarlanıluı açtı. Bez iyä bulğan konyukturada Räcäp Tayyip Ärdoğansız ber Törkiyäneñ häm Törkiyä bulmıy torıp ta töbäktä tigezlekneñ mömkin bulmawı – tağın da anıq räweştä añlaşıldı.