Tacikstanda CASA-1000 proyektına nigez salındı

Tacikstannıñ Tursunzadä qalasında Urta Aziyadan Könyaq Aziyağa regional elektr satunı küzdä totuçı CASAREM proyektınıñ berençe öleşe bulğan CASA-1000 proyektı tözeleşenä nigez salu tantanası uzdı. Tantanada Tacikstan ilbaşı İmamali Rahman, Paqıstan premyer-ministrı Navaz Şärif, Qırğızstan premyer-ministrı Sooronbay Cäänbäkov, Äfganstan başqarma şurası başlığı Abdullah Abdullah häm Dönya bankınıñ Könyaq Aziyadan cawaplı başlıq urınbasarı Annette Dixon qatnaştı. Nigez salu tantanasında qatnaşuçılar proyektqa start birde.

Çarada çığış yasawçı İmamali Rahman bu proyektnıñ Urta Aziya häm Könyaq Aziya illäre arasındağı duslıqnıñ simvolı bulaçağın belderde. İlendäge su çığanaqlarınıñ yıllıq 527 milliard kilovatt säğät elektr citeşterergä mömkinlek birüen , xäzerge waqıtta isä monıñ barı tik 5%ınıñ eşläp çığarıluın belderüçe Tacikstan ilbaşı bu strategik maqsatqa ireşü öçen eşçänleklärne tizlätülären citkerde. Xäzergä qadär ildäge elektr energiyäse tarmağın kamillaşterügä yünälgän tuplam bäyäse 1 milliard 800 million dollar bulğan distälärçä proyektnıñ tormışqa aşırıluın belderüçe Rahman bolar arasında "Sangtuda-1", "Sangtuda-2", "Düşänbe-1" elektr stantsiyäläre, "Könyaq -Tönyaq”, "Lolazor-Hatlon", "Tacikstan-Äfganstan"yuğarı voltlı elektr energiyäse liniyäläre tözeleşe buluın belderde.

Tuplam bäyäse 1 milliard dollar bulğan CASA-1000 proyektın ğamälgä aşıru belän may-sentyabr aylarında Qırğızstan häm Tacikstanda citeşterelgän 5 milliard kilovat säğät elektrnı Äfganstan häm Paqıstanğa cibärü küzdä totılğanda proyektnı tormışqa aşıru öçen Tacikstanda 320 million dollar,Qırğızstanda 209 million dollar,Äfganstanda 354 million dollar,Paqıstanda isä 209 million dollar kapital salu kiräk. 2020 nçe yılğa qadär tözeleşe tögällänäçäk proyekt qısasında 1342 çaqrımlıq yuğarı voltlı elektr liniyäse belän bergä bu illärdä elektr transformator stantsiyäläre dä tözeläçäk. Proyekt qısasında Datka-Hojent, Hojent-Rogun-Sangtuda häm Sangtuda-Kunduz-Puli-Humri-Qabul-Päşavar energiya citkerü liniyäläre buldırılaçaq.

Dönya bankı, Xalıqara qalqınu Berlege,İslam qalqınu bankı, Awrupa tözeleş häm qalqınu bankı, Awrupa investitsiya bankı proyektka kredit birergä süz birde. 2015 nçe yılnıñ dekabr ayında Tacikstan parlamentı CASA-1000 proyektın tormışqa aşıru turındağı 6 kileşüne raslağan ide.

Bu proyektlarnı tormışqa aşırudağı iñ möhim kirtä - Äfganstandağı totrıqsızlıq. Fäqät töbäk liderları bu proyektlarnı çınğa aşırıp Äfganstandağı totrıqsızlıqnı beterügä öleş kertergä teli.

CASA-1000 proyektınıñ ğamälgä aşuın Üzbäkstan telämi. Çönki bu tormışqa aşqan oçraqta igençelek tarmağında su probleması küzäteläçägen uylawçı Üzbäkstan nigezdä üze dä sunı saqçıl qullanu öçen kereşülär başqarmıy. Üzbäkstannıñ suğarı sisteması elekke iske sistema belän başqarıla. Zamança suğarı sistemaları bu bäyläneştä Üzbäkstannıñ borçıluların beterä ala.

Proyektnı çınğa aşırudağı başqa ber kirtä – Qırğızstannıñ proyektqa kredit taba almawı. Rusiyäneñ Qırğızstanda gidroelektr stantsiyäse tözü kereşüe Rusiyädäge iqtisadi krizis arqasında näticäsez buldı. Qırğızstan citäkçelege xäzer bu mäs’älädä Qıtay belän xezmättäşlek başqarırğa teli. Qırğızstan finans ministrlığı Datka-Kemin energiya citkerü liniyäsen dä Qıtayğa tözetterde.

Qayber belgeçlär CASA-1000 proyektınıñ  2020 nçe yılda tögällänüen bik optimist dip bäyäli. Amerika Quşma Ştatları, Angliya, Avstraliya , şulay uq Dönya bankı, İslam qalqınu bankı kebek möhim oyışmalardan yaqlaw aluçı proyekt beraz kiçegep tämamlansa da zur uñıştır. Paqıstannıñ Urta Aziya illärenä qarata qızıqsınuı da proyektnıñ çınğa aşuında optimist buluıbıznı tä’min itüçe başqa ber faktor bulıp tora.

Bu proyekt iqtisadi wäzğiyäte bik yaxşı bulmağan Qırğızstan belän Tacikstannı dönya iqtisadına integratsiyäläw häm Könyaq Aziya illäre belän xezmättäşlekne kamilläşterü cähätennän barlıq kirtälärgä qaramastan tormışqa aşırılırğa tiyeş.