Ukrainadağı suğışnıñ Süriyägä täêsire

Rusiyäneñ kürşe däwlätne basıp aluı başlanğannan soñ Ukrainanıñ kötelmägän qarşılıq kürsätüe häm moña bäyle bularaq rus armiyäseneñ awır yuğaltuları Rusiyäneñ xärbi xäräkätläre turında bäxäslärgä kiterde. Şul uq waqıtta, Könbatış dön’yasınıñ sankśiyäläreneñ torğan sayın awırayuı Rusiyäne şaqtıy çikle manyevr mäydanına qısrıqladı. Könbatışnıñ Rusiyägä qarata sankśiyälären häm Ukrainağa xärbi yärdämnären arttıru mäs’äläse dä kön üzägendä.  

Könbatış däwlätläre, ayıruça AQŞ, Rusiyä belän kiyerenkelekne ber däräcädä saqlarğa tırışsa da, üzara qarşılıqnıñ başqa mäydannarda çağılış tabuı qotılğısız şikelle kürenä. Bu mäydannarnıñ berse Süriyä bulaçaq dip uylanıla. Süriyä oppoziśiyäse Ukraina belän Rusiyä suğışın Rusiyäne tänqıyt’läw häm Süriyädä Könbatış däwlätlären urın alırğa mäcbür itü öçen qullansa da, älegä Könbatışnıñ anda töple poziśiyäse bulmawı kürenä. Tik Ukrainadağı suğışnıñ Süriyä kiñleklärendäge täêsire ozaq köttermi.  

Suğışnıñ xärbi täêsirenä qarağanda, Rusiyä armiyäseneñ Ukraina qarşında citdi köçsezlekkä duçar buluı kürenä. Ukraina tarafı äytüençä, yaqınça 18 meñ Rusiyä ğaskäriye täêsirsez xälgä kiterelgän. Rus mediasında urın alğan, tik soñınnan yuqqa çığarılğan xäbärdä isä 9 meñ 861 rus xärbiyeneñ üterelüe, 16 meñ 153eneñ yaralanuı citkerelde.  Bu sannar, AQŞnıñ yıllar buyı Ğıyraq häm Äfğanstandağı basıp alularındağı yuğaltuları belän çağıştırğanda, şaqtıy yuğarı. Moña östäp, Rusiyäneñ hawa apparatlarınnan başlap qorı cir texnikasına qadär meñnärçä xärbi cihazlanuın yuğaltuı da kürenä. Bu isä ilneñ saqlanu sänäğate êksportına yoğıntı yasayaçaq. Şulay uq, Süriyä rejimına xärbi yärdämnärdä dä özeklek barlıqqa kilä ala.

Östäwenä, Törkiyä saqlanu sänäğate êşlänmäläre, ayıruça, TB-2 Bayraktar keşesez hawa apparatlarınıñ suğış qırındağı uñışları ilneñ Süriyä mäydanında köçen nığıta. Çınlıqta 2020nçe yılğı “Yazğı qalqan” xäräkäte waqıtında uq Törkiyäneñ ber atna buyı rejim êlementlarına kürsätkän qarşılığı bik cimergeç bulğan ide. Bu naqtadan Törkiyäneñ TB-2 Bayraktarlar tışında TB-3, AKINCI häm hawa saqlanu sisteması bularaq Hisar A+ belän Hisar O+lärneñ tizdän xärbi inventarneñ töp öleşlärennän berse buluı ilne konvenśional’ suğışlarda alğa cibärä ala.

Rusiyäneñ Süriyädäge Vagner törkeme äğ’zaların Ukraina suğışı  mäydanına kiterüe turındağı süzlär raslandı. Ämma Äsäd yaqlı suğışçılarnı da şunda küçerüen dälilläwçe bernindi êz yuq. Alarnıñ Ukraina suğışına kertelüe barı Rusiyä öçen genä tügel, Äsäd rejimına da zur näticälär tudırırğa mömkin. Könbatış dön’yası anıñ belän köräşne ber qırıyğa quyıp torsa da, Äsäd rejimınıñ iminlekkä yanarlıq noqtağa kilüe prośessnı kiregä taba yünältä ala.

Näticä bularaq, Ukraina suğışınıñ Süriyägä täêsireneñ nigezendä psixologik östenlekneñ Törkiyägä küçüen äytä alabız. Östäwenä xärbi texnologiyädä Törkiyäneñ üseş täêmin itüen häm geografik östenlegen dä isäpkä alu kiräk. Barlıq bu êlementlar bergä cıyılğanda Törkiyäneñ Rusiyä qarşında satulaşu köçe artuı kürenä.  

Murat Yäşeltaş

SETA agentlığınıñ iminlek tikşerenüläre mödire, yazuçı, professor