Ênergetika tarmağındağı bäreleşlär

Rusiyäneñ Ukrainanı yawlawı belän başlanğan barışta ênergiyaneñ qoral bularaq qullanıluın tağın ber qat kürdek. Gibrid suğış konŝeptında konvenŝional’ ısullar belän ber rättän ênergiya kartası da qullanıla başladı. Rusiyä iyä bulğan neft’ häm tabiğıy gaz taläp köçen qullana, AQŞ isä kiresençä, Rusiyäneñ ênergetika êksportına kirtä quyarğa tırışa. Bu bäyläneştä hiçşiksez ênergiya bäyäläre dä kütärelä.

Rusiyäneñ Ukrainanı yawlawı belän bergä Awraziyadağı geopolitik tigezleklär qaqşadı, qalğan küp kenä faktor belän ber rättän bu dön’yaküläm ênergetika bazarlarına da çağıldı. Brend neft’neñ miçkä bäyäse kinät kenä 130 dollarğa citte, tabiğıy gaz bäyäläre dä rekord quya. Nigezdä dön’yanı energetika bazarları mäs’äläsendä borçuğa saluçı faktor – Rusiyäneñ ênergiya taläbendä êşkärtelmägän neft’ häm tabiğıy gaz bäyläneşendä berençe öçlektä buluı.

Ênergetika taläbe Rusiyäneñ köçle, şul uq waqıtta tiz kitelüçän yağı. Rusiyä iqtisadı här yıl 100 milliardlarça dollar kerem täêmin itä, şul uq waqıtta bäyläneşle êksportka tayanğan iqtisadı bar. AQŞ monı belä torıp, Ukraina yawlawınıñ başlanuı belän êtaplı bulsa da, rus ênergiya taläben çikläw ayıruça da Awrupalı illärneñ al’ternativ çığanaqlarğa yünälüen täêmin itep, bu ênergiya êksportın azaytırğa tırışa. Hiçşiksez biredä Awrupa Berlege äğzaläreneñ Rusiyägä, ayıruça tabiğıy gazdağı bäylelegeneñ strategik zäğıyf’lek buluı bu illärneñ Rusiyägä bulğan säyäsätlärenä täêsir itä. Germaniya belän ber rättän İtaliya häm Franŝiya kebek möhim illärneñ 40-50% tiräse Rusiyägä bäyle buluları alarğa säyäsät bilgeläwdä sınaw buldı. Bu wazğıyät’ illärne urta häm ozın möddättä Rusiyägä bulğan bäyleleklären beterü mäs’äläsendä möhim qararlar qabul itärgä êtärä.

Ukrainadağı suğıştan nindi näticä çıqsa da, urta häm ozın möddättä Rusiyä cähatennän ul qabat citdi strategik yuğaltu belän betäçäk. Awrupa Berlege illäre berniçä yıldan soñ Rusiyägä bäyle bulmayaçaq häm bu illär Rusiyägä qarata tağın da köçle räweştä säyäsät alıp bara başlayaçaq. Rusiyä çitendäge ênergiya citeşterüçe illär isä bu barıştan faydalanaçaq. İran häm Venesuêla kebek illärneñ dä global’ ênergetika bazarına qaytu ixtimalı yañadan artaçaq.

Säyäsi, iq’tisadi häm soŝial’ tikşerenülär waqıfı SETAnıň  tışqı sӓyӓsӓt tikşerenüçese Can Acun