Tarrant xristian terrorçımı?

Könüzäk mäs'älälär 12

1166690
Tarrant xristian terrorçımı?

Avstraliyäle terrorçı Brenton Tarrant 2019nçı yılnıñ 15nçe martında Yaña Zelandiyädä comğa namazı waqıtında ike mäçetkä höcüm itep 50 möselmannıñ ğomeren özde. Distälägän keşene yaraladı. Könbatışta terrorçı höcümennän soñ hiçber ülem yäisä qan êze küreneşläre kürsätelmi. Ä Tarrantnıñ ğamäle sośial’ mediada turıdan-turı translyäśiyälände. Şifrlı mäğ’lümat çarasında häm telekanallarda höcüm häm möselmannar kiçergän qurqınıç mizgellär qat-qat kürsätelde.

Ğadäti cinayät’çeme? Terrorçımı?             

Bu soraw niqadär urınsız, mondıy ber höcümnän soñ niqadär ärnetüçe. Ämma Könbatış säyäsätçeläreneñ häm medianıñ bötenese diyärlek Yaña Zelandiyä tarixındağı iñ qanlı höcümne terrorçılıq dip atıy almadı. Terrorçılıqnı - planlaştırıp, köç häm dähşät qullanıp, basım, qurqıtu, yanaw yulı belän säyäsi maqsatqa ireşü ısulı bularaq bilgelibez. Tarrant yıllarca planlaştırıp turıdan-turı êfirda keşelärne üterep kenä qalmıy, Könbatışta aq rasanıñ tışında härkemneñ ni öçen üterelergä tiyeşlege xaqında 74 bitlek nigezlämä dä yaza.  Ägär Tarrant terrorçı tügel diyelsä, anıñ ğamäle dä terrorçılıq sanalmasa, başqa berni terrorçılıq höcüme bula almıy. Anıñ meñnärçä yıllıq tarixtan islam häm töreklärgä qarşı çıqqan barlıq isemnärne, urınnarnı, waqıyğalarnı belüe häm bolarnı üz mıltıqlarına original’ tellärendä yazuı  - höcümne berüze tügel, fänni yärdäm alıp êşläweneñ şaqqatırlıq dälile.            

 

Könbatışta demokratiyälär häm bäysezleklär monnan soñ tağın da yaqlawçısız.

Awrupada, başlıça, iq’tisadi torğınlıq säbäple faşizm häm naśizm torğan sayın arta. Xakimiyätendä iñ küp rasaçıl partiyälär bulğan däwlätlär - Awrupanıqılar. Älege firqalärneñ täêsireneñ torğan sayın artuı Könbatış illärendäge bäysezlek yaqlı, plyuralist häm lideral’ kisemnärneñ tawışlarınıñ tağın da qısıluı belän tögällänä. Alar üzlärendä bik zur basım xis itä.

Xäzergä noqtada Könbatışta törle tormış räweşen beterü yünäleşendä yanawlar arta barğanda, älege yanawlarnıñ 2nçe Bötendön’ya suğışı aldınnan bulğan şikelle, torğan sayın üzlären dä qamawın kürüçe bik az lider bar.    

Şulay da, 50 möselmannıñ üterelüenä Könbatışta här dinnän, teldän, ıruğtan ayıq aqıllı kisemnär rizasızlıqların belderde. Alarnıñ möselmannarğa teläktäşlek kürsätüläre, yäşägän illärendäge basımnı uylasañ, bik qıymmät. Könbatış säyäsätçeläre süzsez qalsa da, Yaña Zelandiyä xökümäte räise Jasinda Ardernnıñ tırışlıqları - mäs’älägä äle xaman keşeçä qarawçı liderlar buluın kürü nisbätennän mäğ’näle. Mondıy ömetsezlek êçendä, ilendäge möselmannar üzlären çarasız häm yaqlawçısız xis itkän waqıtta, Ardernnıñ, yawlıq kiyep, möselman cämäğat’çelegenä qayğı urtaqlaşırğa baruı - bäyä birep betergesez ğamäl. Belderüendä ul aq rasaçıl terrorçılarğa cawap räweşendä: “Bu ildä tumıyça, monda yäşäwne saylağan härkem bezdän berse. Bu qurqınıç üterüne başqaruçılar isä bezdän tügel,”-dide.    

Ardernnıñ “Närsä belän yärdäm itä alam?” dip sorağan Trampqa cawabı isä sabaq şikelle: “Barlıq möselman cämäğat’çelegenä söyü häm qayğırtuçanlıq kürsätegez.”

 

Xristian terrorçılığımı?

Könbatışta säyäsätçelär häm media başqaruçısı möselman bulğan waqıyğalarnı “islam cihadı”, “şäriğat’çe” şikelle süzlär belän sıyfatlarğa yarata. Ämma Tarrantnıñ üterülären “xristian terrorçılığı” digän bilgelämä kürenmäde. Ä bit ul manifestında, aq tänlelär tışında, Könbatışta yäşäwçe barlıq keşene üterergä çaqıra. Yazmasında häm höcümendä xristianlıqqa bik küp sıltama bar. Ägär höcümne din belän bäyläw kiräk bulsa, monda xristianlıqqa qaytarıp qaldıru öçen citärlek säbäp kürenä. Bälki Könbatışta torğan sayın artqan bu agressiv mentalitetnı xaçlı terrorçılıq bularaq bäyäläw, mäs’äläne xristianlıqtan çığarıp, täre poxodları mentalitetı bäyläneşendä bäyäläw tağın da yaxşıraq bulır.

Bolarğa qaramastan, mäs’älägä Könbatış şikelle yaqınlaşmaw kiräk. Çönki alar bezneñ uqıtuçıbız tügel. Alarnıñ qayber qanlı waqıyğalarnı İslam belän bäylärgä tırışularına niçek xaqlı bularaq qarşı çıqsaq, bu höcümne dä xristian terrorçılığı bularaq bäyälämäyäçäkbez.  

Çönki terrorçılıq närsä xaqına êşlänsä dä, terrorçılar belän dinnär, ideologiyälär häm qıymmätlär arasında çik quymaw - kübräk terrorçılarnıñ faydasına. İslam xaqına dip yasalğan ğamällär öçen möselmannarnı, xristianlıq öçen yasalğannarına - xristiannarnı ğayeplägän dön’yada tınıçlıq häm xozurğa ireşü mömkin tügel. Monnan tış, terrorçılar instrument bularaq qullanğan öçen dinnärne häm töp töşençälärne terrorçılıq belän bergä telgä alu - yözär yıllar dingä ışanuçılarnı êkstremizmnan saqlawçı ğadätlärneñ yuqqa çığuına kiteräçäk häm terrorçılıqqa tağın da nığraq xezmät itäçäk.

İslam tağın da kiñ cäyelgän, cihad tağın da täêsirle bulğan häm illär tağın da nığraq şäriğat’kä yünälgän däwer häm cirleklärdä, dön’yanıñ başqa urınnarında ürnäge kürelmägän räweştä, möselmannar, xristiannar häm yähüdlär yänäşä yäşi ide.  Şul säbäple, dön’yada plyuralizm, törle mädäniyätlärneñ iñ kürkäm räweştä yäşäw ürnäklären başqa urınnarda tügel, möselmannar idarä itkän Ğosmanlı cirlärendä, Andalusiyädä häm Hindstanda kürergä mömkin. Ul çorlarda hiçber möselman, 11nçe sentyabr’däge şikelle, gönahsız keşelärne üteräçäk ğamäl turında uylıy almas ide. FETOda bulğan kebek üz xalqına F16lar belän höcüm yasawnı küz aldına da kiterä almas. Bolar barısı da yaña, zamança xäräkätlär. Tora Boradağı Budda häykälläre Äfğanstan şäriğat’ belän idarä itelgän çorda tügel, xäzerge zamanda cimerelde.

Tarrantnıñ aqılı belän 11nçe sentyabr’ häm 15nçe iyül’ne oyıştıruçılarnıñ aqılı, nigezdä, ber ük. Öçese dä gönahsız keşelärgä qarşı, prinśiplardan, qağıydädän, qıymmätlärdän, ğadellektän mäxrüm tuğ’rılıq ruxınıñ närsägä kiteräçägen kürsätä. Tarrantnıñ ber ğayepsez keşelärgä mıltıq belän, Ben Ladennıñ 11nçe sentyabr’dä oçqıç belän, FETOnıñ 15nçe iyül’dä F16lar belän yasağan höcüme - ber ük tördäge baş miyeneñ êşe.

Terrorçılıqnı dinnär belän tiñläşterep terrorçılarnıñ älege dinnär artına yäşerenüenä, terrorçı mentalitetınıñ tağın da kübräk qabul itelüenä yul quymasqa kiräk.        

 

Nişlärgä?

Tarrantnıñ qırğıy cinayät’ne suıq qanlılıq belän häm böten dön’yağa turıdan-turı kürsätep yasıy aluında, hiçşiksez, Könbatıştağı klimatnıñ, media häm qayber säyäsätçelär qullanğan telneñ, rasaçıl, ksenofob söylämnärneñ dä täêsire bulğandır. Bu waqıyğa Könbatışta yuğarı ürmäläwçe İslamğa näfrätneñ, Ärdoğanğa qarşı uylap çığarılğan kürälmawnıñ barası noqtasın kürsätä.  

Tarrant, Ben Laden häm FETO şikelle terrorçılar ğamällären närsä belän aqlarğa tırışsalar da, qalğan keşelär köräştä bergä bulırğa tiyeş. Böten dön’yadağı keşelekneñ bu höcümnärgä qarşı, säbäpläre-êtärgeçläre ni buluına qaramastan, bergäläp rizasızlıq kürsätüe kiräk. Cir şarı xäzer global’ ber awıl. Här teldäge, dindäge, qaraştağı keşelär här cirdä iñgä -iñ yäşi. Dön’yabızdan tınıçlıq, xozur, bäysezleklärne urlarğa telägän keşelärneñ bezne üz qarañğılıqlarına söyräp kertüenä yul quymıyq.   

Kudrät Bülbül 

Änkara Yıldırım Bäyazit universitetı säyäsi fännär fakul’tetı dekanı, professor



Bäyläneşle xäbärlär