Klimat fälaqätlärenä qarşı plan ğamälgä kertelä
Klimat üzgäreşlärenä bäyle fälaqätlärgä qarşı "härber keşene saqlaw" maqsatınnan çığıp kiläse 5 yılda 3 milliard 100 million dollar başlangıç investiśiya belän “Härkem öçen aldan kisätü ğamäl planı” tormışqa aşırıla
Plan Misırnıñ Şarm äl-Şäyh qalasında 6nçı-18nçe noyabr’dä oyıştırılğan Berläşkän Millätlär Oyışması klimat üzgäreşläre qısa kileşüeneñ (UNFCCC) 27nçe taraflar konferenśiyasınıñ (COP27) Dön’ya liderları sammitında Berläşkän Millätlär Oyışması Ğomum särkätibe Antonio Guterreş tarafınnan açıqlandı.
Keşe êşçänlegenä bäyle klimat üzgäreşläre häm ğadättän tış êkstremal’ hawa torışı arqasında arta baruçı klimat fälaqätlärenä qarşı dönyanıñ här cirendäge keşelärne irtä kisätü sistemaları belän saqlaw maqsatınnan çığıp qamilläşterelgän plan 2023nçe-2027nçe yıllarda yasalaçaq adımnarnı üz êçenä ala.
Kiläse 5 yıl buyı ber keşegä ber yılda 50 dollar/śent yäki barlığı 3 milliard 100 million dollar başlanğıç investiśiya belän ğamälgä kerteläçäk plan afät riskı mäğ’lümate, küzätülär häm farazlar, äzerlek häm çara kürü belän irtä kisätü sistemalarınıñ êlemtäseneñ täêmin itelüe belän bergä dürt töp maddäne üz êçenä ala.
Afät riskı mäğ’lümatenä qağılışlı sistemalarnıñ qamilläşterelüe öçen 374 million dollar, küzätü häm farazlaw ölkäsendä 1 milliard 180 million dollar, äzerlek häm çaralar kürü adımnarı öçen ber milliard dollar häm êlemtä öleşe öçen 550 million dollar kapital salınuı maqsat itelä.
Dön’ya xalqınıñ yartısında diyärlek afätlärgä qarşı aldan kisätü sisteması yuq, arta barğan fälaqätlär bu sistemalarnıñ aktuallegen bilgele itä.
Plannı açıqlağan Guterreş daimi artqan parnik gazı çığaruınıñ planeta külämendä ğadättän tış êkstremal’ hawa torışların kübäytüen iskärtep uzdı.
Antonio Guterreş klimat fälaqätläre arqasında suğışqa qarağanda öç märtäbä tağın da kübräk keşeneñ üz tuğan cirlärennän kitüenä basım yasadı.
Guterreş Afrika, Kön’yaq Aziya, Kön’yaq häm Urta Amerika häm keçkenä utraw däwlätlärendäge keşelärneñ klimat fälaqätlärennän ülü riskınıñ 15 tapqırğa tağın da kübräk buluına iğ’tibarnı yünältte.
İrtä kisätü sistemaları bulmağan illärdä afätkä bäyle ülemnärneñ qamilläşterelgän sistemalarına iyä illärgä qarağanda 8 märtäbä kübräk buluın citkerüçe Guterreś: "Şuşı sistema belän aradağı buşlıqnı beterüne maqsat itäbez. Bu qısada plannıñ êffektiv räweştä ütäleşen häm alğarışın küzätü öçen Bötendönya meteorologiya oyışması häm BMOnıñ Afät riskın azaytu ofisı kiñäşmä şurasın buldıraçaq. Bu şura yıl sayın plandağı barışnıñ xisabın biräçäk”, - dip äytte.
Bötendönya meteorologiya oyışması ğomum särkätibe Petteri Taalas isä yaqınlaşıp kilüçe klimat afäteneñ 24 säğät aldan belderelüeneñ barlıqqa kiläçäk zıyannı 30%qa azayta alaçağın belderde.
Misır tışqı êşlär ministrı häm COP27 Başlığı Samih Şukri isä klimat üzgäreşläreneñ tiskäre yoğıntılarına qarşı yärdämgä ixtıyacı buluçılar öçen aşığıç çaralar kiräklegen citkerep: "Bu plannıñ başlatıluı bigräk tä xalıqnıñ 60%ınıñ irtä kisätü sistemasına iyä bulmağan Afrikada klimat üzgäreşlärenä ahäñ häm çıdamlıq öçen möhim öleş”, - dip bäyäläw yasadı.
