Diñgez däräcäse kütärelügä qarşı nilär êşläp bula?

Mal’divlar, Cakarta, Mayami, Dakka häm Niderland...

Bu urınnar yäisä alarnıñ ber öleşe bu ğasır azağında kartadan sörtelä alına. Bu niçek bula ala häm monı buldırmas öçen ni êşli alabız?

Yar buyında urnaşqan bu urınnar diñgez däräcäse kütärelgän öçen risk astında. Diñgez däräcäse kütärelüneñ 2 säbäbe bar.

Berençese - qotıplarda urın aluçı boz qaplawı häm boz massaları êsselär arqasında êri häm okeannarğa quşılıp, su däräcäsen kütärtä başladı. Bu wazğıyät' tä yar buyındağı êroziyane häm dawıl ixtimal Ayıruça kütärelgän hawa däräcäse okean sularınıñ genlaşuına da säbäpçe çönki su cılınğan sayın okeannar külämdä arta. İllär monı tuqtatu öçen närsälär başqara häm bu tırışlıqlar êşkä yararmı?

İsemlektä urın aluçı illärdän Niderland Del'ta proyektın 1954tä başlattı. Bu proyekt Reyn-Maas Del'tası tiräsendäge zur mäydannı diñgezdän saqlaw öçen äzerläde. Diñgez däräcäsendäge kütärelü ixtimalı arqasında proyektnı yañartu zarurlığı tua ala. Läkin Niderland Patşalığınıñ Meteorologiya İnstitutı diñgez däräcäse kütärelüneñ tizlänüen 2050dän soñ küzäteläçägen äytte. Bu wazğıyät'neñ xäzerge sistemağa niçek yoğıntı yasayaçağı bilgesez.

Fäqat xäzerge diwarlarnı kütärtep, kiñäytep bula. Kirtälär belän sutöşergeçlärne üzgärtergä kiräk. Mal'divlar isä diñgez däräcäsendäge kütärelügä çıdam, şähär üseşe êşçänlekläre vizionınıñ ber öleşe bularaq novator yözüçe şähär barlıqqa kiterä.

Bu proyekt diñgez däräcäse kütärelüneñ täêsirlären azaytaçaq. Proyekt xäzerge waqıtta tözelep kilä häm yaqınça 20 meñ keşe 2024 yıldan başlap proyekt êçendä yäşi alaçaq. Plimut Universitetında ütkärelgän tikşerenülär qayber utrawlarnıñ diñgez däräcäseneñ täêsirlärenä tabiğıy bularaq caylaşa alaçağın belderä.

Tikşerenülärgä kürä utrawnıñ tabiğıy materialınıñ biyek tawlarğa qarşı xäräkät itep, utrawnıñ iñ biyek urınına kütäreläçäk. Läkin şaqtıy belgeç monıñ mömkin bulmawın, utrawlarnıñ barıber su astında qalaçağın citkerä.

Texnologiya häm yaña ısullar fäqıyr' illär öçen bik qıybat variant. Şulay itep xalıqnı häm asqorımanı tağın da imin urınnarğa küçerü berdänber çişeleş bula ala. Çönki kütärelüçe diñgez däräcäse azıq-tölek qurqınıçsızlığın, sälamätlekne, zäğıyf' cämğıyät'lärgä risk tudıra ala.

Läkin xökümätlär êşkä kereşü mäs'äläsendä citärsez yäisä teläksez bulsa da, tormış räweşebez uglerod bülenüen azaytırğa bulışa ala. Maşina häm oçqıçqa siräk utıru, it aşawnı kimetü häm êkologiyane saqlawçı produktlar qullanu faydağa bulaçaq. "Tamçıdan kül äylänä" digän äytem turı kilä monda. Tormış räweşebezdäge üzgäreşlär sistemalı üzgäreşlärne barlıqqa kiterä ala.