Belem ofığı 31

“Xıyallarığıznı kimsetüçe keşelärdän yıraq bulığız. Böyek keşelär bolay itmäs, kiresençä, zur xıyallarığıznı çınğa aşıruığızğa ışanırğa yärdäm itär.”

Yazmabıznı Mark Twainnıň süzläre belän başlap cibärdek. Yanığızda härwaqıt xıyallarığıznı çınğa aşıra aluığızğa ışanuçı häm monıň öçen sezgä yärdäm itüçe keşelärneň buluın telibez.

Uzğan yazmada Awrupa Yäşlär wäkile Marius Ulozasnıň Kayseri şähärendä ütkärelgän Xalıqara yäşlärne eş belän tä’min itüdäge qıyınlıqlar simpoziumında yasağan açılış çığışınıň berençe öleşen citkergän idek.
Ulozas çığışınıň başında universitet tormışın aňlattı häm çittän torıp, belem alunıň uňay yaqları belän urtaqlaştı. Xäzer isä çığışınıň qalğan öleşen dä tıňlap uziq:

“Yäşlär mäs’äläläre belän şöğillänüçe cämğiyätlärdä eşlägän waqıtta Awrupa Yäşlär forumında qatnaştım. Awrupa yäşlär forumı - illär külämendä häm bar Awrupada eşçänlek başqaruçı xalıqara oyışmalarnıň oçraşuı öçen barlıqqa kiterelgän mäydan. Anda närsä öyrändem soň? Törle keşelär belän eşläwneň törle yulları bar. İnsannar belän elemtä qorunıň dä üz yulları bula. 2002nçe yıldan birle Awrupa Berlegendä “Yäşlärneň problelamarın çişü” isemle proyekt bar, anda bolay dip äytelä: “Yäşlär öçen qabul itelgän barlıq qararlar yäşlär belän bäxäsläşep, alar belän bergä qabul itelergä tiyeş. Bu da şunı aňlata: yäşlär qarar birü barışına quşıla, süz iregenä iyä bula.”

Yäşlärne qızıqsındıruçı problemalar bik zur. Alarnı çişkän waqıtta berşä eşçänlek başqaru zarur.
Näticä bularaq şunı äytim: yäşlärne ğayeplämägez, alarğa ışanığız. Çönki ışanıp, alarnıň üz-üzlärenä ışanuına bulışırsız. Moňa ixıtyac toyabız.

Kiläse 20 yıl eçendä hönärlärneň 40%ı bügenge köndä bulmağan eşlärdän toraçaq. Bu da tübändägene aňlata: kiläçakkä tağın da kiň perspektivadan çığıp qarar kiräk. Härnärsägä açıq bulırğa tiyeşbez. İyälängän närsälärne yaňartırğa kiräk. Şul uq waqıtta, awır da bulsa, qaywaqıt ofislarıbızdan çığıp, oyışma häm hönär çiklären uzıp, yäşlär belän bäyle çaralar oyıştıruçı oyışmalar belän kileşü tözergä, xezmättäşlek başqarırğa tiyeşbez.

Törle tarmaqlarnıň ahäň eçendä eş başqaruın tä’min itü zarur. Köndezge bülektä häm çittän torıp belem alunı berläşterergä kiräk. Monı da üzgä metodlar belän çınğa aşıru möhim. Bu räweşle qamilläşä alırbız.”

Awrupa Yäşlär şurası wäkile Marius Ulozaska çığışı öçen räxmätebezne belderäbez. Xäzer isä süzne Awrupa-Urta diñgez çığanaq üzäge korrdinatorı häm Frantsuz milli agentlığı başlığı urınbasarı Bernard Abrignaniğa biräbez.

“Dönyada yäşlärne eş belän tä’min itü mäs’äläsendäge barlıq problemalarğa qaramastan bez kiläçäkkä ömet belän qararğa häm bu problemalarnı çişärgä däwam itteräbez.

Yäşlär şunı belergä tiyeş: mäktäp qaçan häm ni öçen barlıqqa kiterelde? Mäktäp kiläçäktäge watandaşlarnı, baliğ bulğannarnı qamilläşterer öçen qorıldı. Başta elekke grek şähärlärendä, soñınnan şul uq sistema bar dönyada qullanıla başladı. Litseylar häm yuğarı uqu yortları da päyda buldı. Urta çorlarda bu täraqqıyätlär küzätelgän waqıtta uquçılarnıñ här säğattä törle däreslärgä kerüläre bik möhim bula.

Matematikadan çığıp, fälsäfä däresenä kerü kebek. Bu alarnı törle wazğiyätlärgä adaptatsiya bula alaçaq räweştä qamilläşterü öçen başqarılğan. Keşe miyeneñ törle situatsiyalärgä qarap yaraqlaşaçaq räweştä qamilläşüenä ähämiyät birelde. Bolar yaraqlı şäkeldä uy-fiker yörtü häm reaktsiya kürsätä aluğa äzer bulu öçen yasaldı.

Soñınnan, qızğanıç, bu maqsat bötenläy onıtıldı. Binalar häm oyışmalar qorıldı, uquçılarğa atnalıq programmalar täqdim itelde. Moña kürä belem alunıñ töp maqsatı – törle wazğiyätlärgä adaptatsiya bula alırğa öyränü. Yuğisä bez mäğarälärdä dä yäşi alabız bit.

Äğär dä İslam häm belem mäs’äläsendä oxşaşlıq qorıp, ürnäk birsäk, İslam dönyasında öyrätelüçe häm päyğambär dä kiñäş itkän sport törläre uq atu, atqa menü häm yözü ide.

Älege sport törläre bezgä dönyada härnärsägä äzer bulırğa, üz-üzeñä ışanırğa, törle mädäniyätlärgä yaraqlaşırğa, härwaqıt aktiv bulırğa öyrätä.

Näticä bularaq min yäşlärgä şunı kiñäş itäm: sälätläregezne üsterer öçen qulığızdan kilgänne başqarığız, berdän kübräk wazğiyätkä adaptatsiya bula alırğa öyrätüçe xäldä bulığız, xäräkät itegez. Bolarnı başqarğannan soñ telagän yuldan ciñel räweştä barırsız.”