"دریاچه اورمیه شناسنامه‌ آذربایجان است"

حوضه آبریز دریاچه اورمیه مساحتی بالغ بر 51.800 کیومتر مربع دارد که 43 درصد این حوزه در استان آذربایجان شرقی، 46 درصد در آذربایجان غربی و 11 درصد آن در استان کردستان قرار دارد و درست به همین خاطر توسعه استانهای شمالغرب ایران، به شدت تحت تاثیر وضعیت دریاچه اورمیه قرار دارد و خشک شدن این دریاچه ارزشمند توسعه پایدار منطقه وسیعی را با خطر روبرو می‌کند.

وضع نامطلوب دریاچه اورمیه، فشار افکار عمومی و نیز حاکم شدن نگرش امنیتی و سیاسی بر فضای مثبت نقد، تحلیل، مباحثه و مناظره، آسیب شناسی و پیدایش راه حل بر این مساله را با مشکل مواجه کرده است.

به همین دلیل نیز دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز که از پتانسیل عظیم علمی و سخت افزاری برخوردار بوده و به عنوان ذینفع عام و در عین حال مستقل و بی طرف این مساله خود را معرفی می‌کند، با برگزاری این همایش درصدد است تا با جذب ایده‌ها و راهکارهای نوین در توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه اورمیه و ایجاد بستر مناسب مناظره، بحث، تبادل نظر بین نمایندگان دولت، مجلس، ستاد احیای دریاچه اورمیه، تشکل‌های مردم نهاد محیط زیستی، منتقدین و متخصصین دانشگاهی در فضای علمی موجب هم افزایی و همگرایی و شناسایی گلوگاه‌ها و خلاهای برنامه‌ای و مدیریتی شده و نهایتا به ارائه بسته توسعه پایدار این حوضه کمک کند.

در این راستا معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی استان آذربایجان شرقی واحد تبریز، روز چهارشنبه، 7 شهریور 1403 اقدام به برگزاری همایشی با عنوان "اولین همایش ملی ايده‌ها و راهکارهای نوین در توسعه پايدار حوضه آبريز دریاچه اورمیه" کرد.

این همایش در محورهای توسعه پایدار منابع آب با اولویت ویژه حکمرانی و مدیریت منابع آب؛ توسعه پایدار در محیط زیست با اولویت ویژه مهار ریزگردها؛ توسعه پایدار در کشاورزی با اولویت ویژه افزایش بهره وری در کشاورزی؛ توسعه پایدار شهری و روستایی با اولویت ویژه رشد متوازن سکونتگاهها و توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی با اولویت ویژه رشد تولید و اشتغال پایدار برگزار گردید.

موضوعاتی نظیر بهره وری آب در کشاورزی و صنعت، بازچرخانی آب، منابع آب نامتعارف، تغییرات اقلیمی، آمایش سرزمین، آبخیزداری، امنیت غذایی، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، کشاورزی دقیق و هوشمند، کشت گلخانه ای، معماری و هویت شهری، ساختمانهای هوشمند، ارزشگذاری اقتصادی منابع طبیعی، حقوق محیط زیست، تولید و کارآفرینی، اشتغال، تورم، پدافند غیرعامل و موضوعات مشابه از عمده‌ترین موارد مورد بحث در این همایش بودند.

آرش رنجبران رئیس دانشگاه آزاد اسلامی آذربایجان شرقی  با ایراد سخنرانی در مراسم افتتاحیه این همایش گفت: یکی از مفاهیم مهم توسعه در دنیای امروزی، توسعه پایدار است؛ توسعه پایدار، نیازهای کنونی را بدون خدشه دار کردن توانایی‌های نسل‌های آینده در برآورده کردن نیازهای خود پاسخ می‌دهد و مستلزم رشد متوازن و پایدار در بخش‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و محیط زیست است.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی آذربایجان شرقی با بیان اینکه آرمان‌های توسعه پایدار در هر کشوری نقشه‌ راهیابی به آینده‌ بهتر و پایدارتر برای همگان محسوب می‌شود و با تاکید بر اینکه دریاچه اورمیه شناسنامه‌ آذربایجان است، افزود: قطعا مفهوم توسعه در استان‌های شمال‌غرب و کشورهای همسایه که با این دریاچه در تعامل هستند متأثر از این زیست بوم با اهمیت کشور است. رنجبران خاطر نشان کرد: وضعیت دریاچه اورمیه درحال حاضر و در آینده به صورت مستقیم بر سلامت، اقتصاد، صنعت، کشاورزی، بازرگانی و شاخص‌های مهم فرهنگی و اجتماعی تأثیر گذار بوده و خواهد بود و توجه به این موضوع یک ضرورت انکار ناپذیر است.

وی با بیان اینکه هدف برگزاری این همایش تاکید بر اهمیت فوق‌العاده این موضوع برای ذی‌نفعان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است، گفت: امیدوارم نتایج این همایش بتواند در مورد تصمیم‌سازی تصمیم‌گیران این حوزه مثمر ثمر واقع شود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی آذربایجان شرقی افزود: در این دانشگاه برای موضوع دریاچه اورمیه بیش از 1650 عنوان زمینه‌ پژوهشی و حدود 200 پایان‌نامه کار شده است. وی گفت: 142 مقاله به دبیرخانه علمی این همایش ارسال شده که 19 مقاله به عنوان ارائه سخنرانی و 99 مقاله به صورت پوستر است.

روح‌الله متفکر آزاد، نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی ایران نیز با حضور در این همایش به ایراد سخنرانی پرداخته و اظهار داشت: یک زمانی ما درگیر حکمرانی علم بودیم که چگونه دانشگاه‌های کشور اداره شود اما اکنون وارد حکمرانی علمی شده‌ایم یعنی نظام حل مسائل کشور از جایی به نام دانشگاه عبور می‌کند. وی با بیان اینکه حوزه‌ی مطالبه دریاچه اورمیه به غلط عوض شده است، افزود: دنیایی که در این قرن با آن مواجه هستیم دنیای هیدروپلیتیک است که همه‌ی نزاع‌های دولت‌ها در آینده‌ نه چندان دور، نزاع بر سر آب است در این نزاع یک چیز گم شده و آن توجه به هم‌ افزایی بشر برای عبور از بحران آب است. وی افزود: اگر بخواهیم دنیای تعاملات آب به دنیای جنگ آب تبدیل نشود باید در حوزه‌ی آب ورودی جدی داشته باشیم.

نماینده مردم تبریز با جلب توجه بر حاد بودن وضعیت دریاچه اورمیه گفت: حاد بودن وضعیت دریاچه اورمیه به دلیل اقدامات سازه‌ای و بارندگی‌ها به چشم نمی‌آید در حالی که با مساحتی هفت برابر تهران بزرگ مواجهیم که در صورت خشک شدن به بیابان تبدیل نخواهد شد بلکه به شوره‌زار تبدیل خواهد شد.

متفکر آزاد ادامه داد: دیپلماسی آب موضوع مهمی است و دریاچه‌ی اورمیه پدیده‌ی جدی است که باید به آن توجه بیشتری صورت گیرد. وی با بیان اینکه در تیر ماه سال 1401 مصوبه‌ای از مجلس برای تحقیق و تفحص از ستاد احیای دریاچه اورمیه گرفته و با همت شهید رئیسی 1500 میلیارد تومان برای اتمام سازه‌های دریاچه اعتبار تخصیص یافته است، اظهار داشت: کانی سیب تمام شده و تصفیه خانه‌ها نیز رو به اتمام است اما موضوع فراتر از کارهای سازه‌ای است.

بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ایران نیز با حضور در «همایش ملی ایده‌ها و راهکارهای نوین در توسعه پایدار حوضه آبریز دریاچه اورمیه» اعلام کرد: پیکره‌ زیست محیطی بزرگی به نام دریاچه اورمیه با منابع و تنوع زیستی مثال زدنی در اثر ناترازی منابع و مصارف آب در منطقه بهم ریخته و باعث شده سه متر از عمق دریاچه و 80 درصد از وسعت دریاچه کاهش یابد و پدیده‌ای به نام غبارهای نمکی تشکیل شود.

وی با بیان اینکه این اتفاقات باعث شده دریاچه اورمیه از موضوع محلی به پویش ملی و منطقه تبدیل شود، افزود: احیای دریاچه اورمیه به پویش ملی و منطقه‌ای نیاز دارد. وقتی کشاورزی معیشتی الگوی اقتصادی حاکم بر منطقه و روستاهای اطراف آن دریاچه است اگر برای مصارف آب اهالی روستا و فقر آنها تدبیری اندیشیده نشود کشاورزان نیز به برداشت‌های غیرمجاز و حفر چاه‌های غیرمجاز روی می‌آورند. بنابراین باید در خصوص معیشت کشاورزان منطقه و زدودن غبار فقر از روستاهای اطراف دریاچه اورمیه برنامه‌ریزی اساسی صورت گیرد. وی تصریح کرد که ناپایداری زیست محیطی مثل دریاچه اورمیه ناپایداری اجتماعی، ایمنی، امنیت غذایی و سلامت را کاهش داده و مهاجرت را به دنبال دارد.

این در حالی است که درست همزمان با این رویداد علمی – فرهنگی در دانشگاه آزاد تبریز، دریاچه اورمیه به رنگ قرمز درآمد و بار دیگر موجب نگرانی هر چه بیشتر دوستداران محیط زیست و مردم منطقه گردید. با قرمز شدن رنگ دریاچه سعید شهند مدیر حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در توضیحاتی این امر را پدیده‌ای طبیعی عنوان کرد. وی با بیان اینکه، قرمز شدن آب دریاچه اورمیه هر سال در فصل گرم اتفاق می‌افتد و دلیل علمی دارد گفت: در سال‌های گذشته نیز شاهد تغییر رنگ آب دریاچه اورمیه در تابستان بودیم  که دلیل آن  تغییرات اکولوژیکی دریاچه اورمیه است. وی افزود: به دلیل دمای بالا و تبخیر زیاد از سطح دریاچه اورمیه فعالیت باکتری‌های شور پسند در دریاچه زیاد و باعث تغییر رنگ آب دریاچه اورمیه می‌شود. در شرایط عادی رنگ جلبک «دونالینا سالینا» در دریاچه اورمیه سبز است که با افزایش غلظت نمک و در شرایط غیر طبیعی این جلبک برای حفظ بقای خود اقدام به ترشح رنگیزه قرمز رنگ می‌کند. مدیر حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی تاکید کرد که با کاهش دمای هوا و افزایش ورودی آب دریاچه این پدیده از بین می‌رود. شهند همچنین به افزایش دو برابری حجم آب دریاچه اورمیه نسبت به مدت مشابه سال گذشته اشاره کرده و گفت: هم اکنون 1 میلیارد و 470 میلیون متر مکعب آب در دریاچه اورمیه وجود دارد. ارتفاع آب دریاچه نیز هم نسب به سال گذشته 35 سانتی متر بیشتر است.