خشکسالی و مناقشه آب بین افغانستان و ایران

کارشناسان حوزه آب و انرژی در افغانستان٬ از مقامات جمهوری اسلامی ایران که کشورشان با بی‌آبی دست و پنجه نرم می‌کند، می‌خواهند به قراردادی که در سال 1973 بین طرفین به امضا رسید٬ پای‌‌بند باشند.

مولوی اختر محمد نصرت، سخنگوی وزارت آب و انرژی دولت موقت طالبان در این راستا گفت: هر دو کشور به توافق‌نامه سال 1973 پای‌بند هستند، اما خشکسالی، معضل و مشکل اساسی است.

نصرت افزود: «زمانی که خشکسالی در کشورمان وجود داشته باشد٬ نمی‌توان آب زیادی به ایران داد. در حال حاضر ولایت هلمند به دلیل خشکسالی آب کافی ندارد».

فاروق اعظم، یکی از کارشناسان حوزه آب و مشاور وزارت آب و انرژی افغانستان هم در این زمینه اظهارداشت: «افغانستان حدود 80 میلیارد مترمکعب آب قابل بهره‌برداری دارد و حدود نیمی از آن به کشورهای همسایه سرازیر می‌شود».

اعظم با اشاره به اینکه برخی همسایگان از منابع آبی افغانستان بهره‌مند هستند، گفت: «90 درصد مناطق شرقی ایران از منابع آبی افغانستان استفاده می‌کنند. یکی از مهم‌ترین دلایل مشکل آب با ایران خشکسالی موجود در کشور است و مردم ما نیز با آن مواجه هستند. ایران به تعهدات خود در چارچوب قرارداد سال 1973 عمل نکرده است. اکنون امنیت با روی کار آمدن طالبان در افغانستان تامین شد و زمان آن فرارسیده است که باید هر دو کشور به تعهدات خود عمل کنند».

اعظم گفت: «در متن قرارداد 1973، استفاده رایگان افغانستان از بندر چابهار ایران، احداث خط آهن از این بندر تا به استان نیمروز، احداث یک بزرگراه دوطرفه هلمند و تامین بنزین توسط ایران در ازای آب افغانستان تعهد شده است. اما تاکنون ایران در این راستا به تعهدات خود عمل نکرده است».

حسین امیرعبداللهیان، 10 مه در صحن علنی مجلس این کشور در خصوص تلاش‌های دستگاه دیپلماسی برای موضوع آب‌های مرزی، گفت که «اگر هیئت حاکمه موقت افغانستان حقابه ایران را ندهد، از تمام مسیرهای قانونی و بین‌المللی استفاده خواهیم کرد».

این اظهارات وزیر خارجه ایران بار دیگر مناقشه آب میان دو کشور را شعله‌ور کرد و سخنان تهدیدآمیز امیرعبداللهیان با واکنش‌های شدید مردم افغانستان مواجه شد.

مناقشه بر سر حقابه ایران از هیرمند بین این کشور و افغانستان در اواسط قرن نوزدهم آغاز شد. با امضای قراردادی این مسئله میان دو کشور در سال 1973 حل شد. بر اساس این قرارداد، آب ورودی رودخانه هیرمند افغانستان به ایران به 26 مترمکعب در ثانیه تعیین شده بود. اما تحولات سیاسی هر دو کشور اجرای این توافق را با چالش مواجه کرد.

در حالی که در این توافق‌نامه تاکید شده بود که حقابه ایران در دوره‌های خشکسالی می‌تواند کمتر از 26 مترمکعب در ثانیه باشد. در سال‌های اخیر کاهش میزان آب ورودی به ایران به دلیل خشکسالی در افغانستان باعث ناراحتی مقامات ایران شده است.

از سوی دیگر، افغانستان بر پروژه‌های سدسازی و سیستم‌های آبیاری برای افزایش ظرفیت آب شیرین این کشور تمرکز کرد. اما این پروژه‌ها به‌خصوص در مناطق نزدیک به مرز ایران همواره مورد حمله قرار گرفتند.