نگرانی فعالان و کارشناسان اقتصادی درباره کاهش روابط تجاری ایران با کشورهای منطقه

بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی و دیپلماتیک ایران در هفته‌های اخیر نسبت به گسترش روزافزون تاثیر تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده آمریکا و همچنین تاخیر در مذاکرات وین و عدم امضای مجدد توافق برجام بر روابط بازرگانی‌، به‌ویژه در حوزه انرژی و برق با همسایگان و کشورهای منطقه ابراز نگرانی کرده‌ و هشدار داده‌اند.

به‌عنوان مثال، ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین وزارت امور خارجه ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایلنا» اظهار داشته است: کشورهای همسایه به شعارهای ما نگاه نمی‌کنند. ما امروز در شرایط خوبی از نظر اقتصادی نیستیم و قسمتی از کار با همسایگان است. ما تحریم هستیم و این کشورها نیز ملاحظات مربوط به تحریم و آمریکا را هم دارند. در میان 15 همسایه ما حداقل 10 کشور نگاه قوی به آمریکا دارند.

آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران نیز در مورد جایگزینی قطر به‌جای ایران در بازار گاز عراق به روزنامه «آرمان» گفته است: علاوه بر عراق این نگرانی وجود دارد که مابقی بازارها را هم از دست بدهیم. حواس ما به کشورهای هدف نیست. با این وضعیت حتی اگر تحریم‌ها برداشته شود رقابت در چنین شرایطی و به‌دست‌آوردن جایگاه قبلی بسیار سخت خواهد بود.

حمیدرضا صالحی، عضو هیئت‌ رئیسه اتاق بازرگانی مشترک ایران و عمان ضمن تاکید بر منافع و اهمیت گسترش روابط اقتصادی با این کشور خاطرنشان کرده است: البته پیش‌شرط اجرای 11 سند همکاری با عمان، لغو تحریم‌ها و اثربخشی مذاکرات است. بی‌شک چنانچه قرار شود تحریم‌های آمریکا ادامه یابد، اجرای این قرارداد و سندهای همکاری امکان‌پذیر نیست.

در این زمینه، سید حمید حسینی، دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران-عراق و از بنیانگذاران اصلی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی ایران که چهار سال نیز رئیس آن بوده است، در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری آناتولی به بررسی نگرانی‌ها و اظهارات فوق پرداخت که در ادامه مشروح آن می‌آید.

ما علاوه بر تحریم‌ها، بحث خروج آمریکا از برجام را نیز داریم. ایران با برخی کشورهای همسایه هم دچار چالش است و مشکلات منطقه‌ای داریم که خیلی هم ربطی به برجام ندارد. البته اخیرا مقداری از کارشکنی‌های عربی در رابطه با برجام کمتر شده و ایران هم کوشیده است که روابطش با همسایگان را بهبود ببخشد.

- ترکیه

روابط ایران با ترکیه دچار نوسان و گاه بسیار نزدیک و گرم و گاهی نیز سرد بوده است. امیدواریم سفر آتی آقای اردوغان به تهران موجب کاهش اختلاف ایران-ترکیه در زمینه مسائلی مانند سوریه و عراق شود. در زمینه اقتصادی نیز ترکیه و ایران در برخی بازارها همسو نیستند و تضاد و تعارض منافع دارند. بالاخره باید بتوانیم این اختلافات را مدیریت کنیم. هنر روسای جمهور ایران و ترکیه باید این باشد که تعارض منافع را مدیریت کنند. ما می‌توانیم علی‌رغم اختلافات و رقابت سیاسی و منطقه‌ای، در بسیاری از زمینه‌ها با هم همکاری کنیم.

ترکیه 230 میلیارد دلار واردات دارد و ایران قطعا می‌تواند ده درصد این بازار را به خود اختصاص دهد. برخی سختگیری‌ها و ممنوعیت ورود برخی کالاهای ایرانی به ترکیه باعث نگرانی فعالان اقتصادی دو کشور شده است. ما می‌توانیم هم واردات بیشتری از ترکیه داشته باشیم و هم صادرات بیشتری به این کشور انجام دهیم. امیدوارم که قرارداد تعرفه تجاری که با مشکلاتی نیز مواجه شده و تحریم‌ها نیز ارسال برخی کالاهای ایرانی را ممنوع کرده است مورد بازنگری قرار گیرد.

باید قرارداد تعرفه ترجیحی یا تجارت آزاد با ترکیه را امضا کنیم. ترکیه در بسیاری از زمینه‌ها؛ مانند توریسم و غیره می‌تواند به اقتصاد ایران کمک کند. قرارداد گازی ایران و ترکیه هم که سال آینده به پایان می‌رسد می‌تواند از محورهای گفت‌وگوی روسای جمهور دو کشور باشد. امیدواریم با توجه به ظرفیت‌های مهم طرفین، ترکیه شریک سوم و چهارم تجاری ایران شود.

-عراق

توقف صادرات گاز ایران به عراق صحت ندارد. اولا قرارداد گازی طرفین 6 ساله است و هنوز 2 سال دیگر اعتبار دارد. قرارداد برق بین ما هم پارسال برای 2 سال دیگر هم تمدید شد و این کشور با توجه به میزان کمبودی که دارد هر مقدار هم از همسایگان این دو کالا وارد کند، باز نیازمند گاز و برق ایران است. عراق حدود 15 هزار مگاوات برق تولید می‌کند و همین میزان نیز کسری دارد. حال اگر عراق از هر کدام از کشورهای عربستان سعودی، کویت و ترکیه 500 مگاوات برق وارد کند، برای استان بصره نیز کافی نخواهد بود. عراق برنامه‌هایی برای توسعه صنعتی و ساخت و ساز مسکن هم دارد که این پروژه‌ها نیازمند برق است. بنابراین ایران نباید نگران صادرات مازاد برق خود باشد.

در بحث گاز هم در زمستان ما صادرات را کم می‌کنیم و از 50 میلیون به 8 میلیون مترمکعب کاهش می‌دهیم . افزایش داخلی مصرف گاز در زمستان و کاهش صادرات آن به عراق باعث شده است تولید برق این کشور نیز حدود 7 هزار 500 مگاوات کاهش یابد و موجب خشم شهروندان عراقی شود، چون روزانه تقریبا 4 ساعت برق دولتی دارند و 20 ساعت را باید بدون برق تحمل کنند یا باید برق را از ژنراتورهای محلی بخرند که بسیار گران است. مقامات عراق نیز برای پاسخگویی به نارضایتی مردم می‌گویند که پول برق ایران را دادیم و دلیل ندارد که گاز به ما ندهد یا اعلام می‌کنند که داریم از عربستان سعودی برق وارد یا با قطر مذاکره می‌کنیم برای خرید گاز.

قیمت گاز قطر حدود 80 سنت و چندین برابر نرخ ایران است. عراق اگر بخواهد گاز «ال.ان.جی» بخرد باید در بنادر خود تاسیسات لازم را بسازد. اینطور نیست که عراق فردا کشتی حامل این نوع گاز را وارد بنادر خود کند. تازه بعد از این مرحله باید تاسیسات برای تبدیل گاز مایع به خانگی و همچنین امکانات و خط لوله برای ارسال آن به سراسر کشور نیاز دارد. بنابراین به محض اینکه هوا گرم شد، دوباره صادرات گاز ایران به عراق افزایش خواهد یافت.

اگر مشکل برجام هم حل و تحریم‌ها لغو شود، عراق می‌تواند بدهی خود به ایران را پرداخت کند. عراق ماهانه حدود 7 میلیارد دلار درآمد نفتی دارد ‌و توان پرداخت بدهی‌هایش را دارد. قطعا ایران هم با اشتیاق بیشتری تلاش خواهد کرد که رضایت طرف عراقی را جلب کند.

-قطر

درباره قطر می‌توان گفت که روابط ما بیشتر تعارف بوده است. ایران از قطر حمایت کرد و راه تنفس این کشور در زمانی که توسط همسایگان عرب محاصره شده بود را باز گذاشت، اما دوحه هیچ گامی جهت پاسخگویی به حمایت‌های تهران انجام نداد. قطر نه بازارش را به روی ایرانیان باز کرده است و نه خیلی از کالای صادراتی ما استقبال می‌کند. قطر در حال سرمایه‌گذاری کلان در کشورهای منطقه مانند ترکیه و عراق و حتی اروپا است، ولی در این سال‌ها هیچ سرمایه‌گذاری انجام نداده است. حتی توافقنامه‌های تجاری سابق بین ایران و قطر نیز عملیاتی نشده است.

آقای رئیسی در سفر قریب‌الوقوع خود به قطر باید تعارف را کنار بگذارد و تاکید کند که این کشور لازم است انعطاف نشان دهد بازارش را به روی ایران باز کند. قطر حتما باید در زمینه میدان گازی «پارس جنوبی» با ایران همکاری داشته باشد و در بازار گاز بایستی هماهنگ باشیم.

این معنا ندارد که قطر بخواهد برود جایگزین ما در بازار گاز عراق شود. هرچند قطر نمی‌تواند این کار را انجام دهد، ولی طرح این ایده نیز به نفع دوحه نیست. درست است که اختلاف قطر با همسایگان کاهش پیدا کرده ولی به محض اینکه برادر بزرگتر (ریاض) موقعیت پیدا کند، دوباره مسائلش حاد خواهد شد. لذا قطر همواره به ایران نیاز دارد. بسیاری از قطری‌ها نیز اصالتا ایرانی هستند و با ایرانیان روابط فامیلی دارند. شیراز شهر ایده‌آل قطری‌ها بوده و هنوز هم ایران یک مرکز توریستی برای آنها است.

برگزاری جام جهانی فوتبال در قطر فرصت بسیار خوبی است تا بتواند از پتانسیل ایران استفاده کند. گردشگران ورزشی قطر، می‌توانند در ایام مسابقات به ایران هم بیایند. تحقق این اهداف مستلزم همکاری مثبت قطر با ایران است.

-امارات

به‌عنوان نمونه، اکنون روابط ما با امارات متحده عربی تقریبا پابرجا است. این کشور بعد از دو سه سال، دوباره شریک مهم تجاری ایران شده است و‌ مشکل اخراج شهروندان ایرانی را نداریم. شرکت‌های ایرانی نیز اجازه فعالیت در امارات متحده عربی را دارند.

-عمان

سفر وزیر صمت (صنعت، معدن و تجارت) ایران، به عمان توسط اعضای اتاق بازرگانی اعلام شده است. برقراری روابط با عمان می‌تواند پیش‌مقدمه توافق برجام باشد. ایران دارای روابط بسیار خوبی با مسقط بوده و بعد از امارات متحده عربی بیشترین واردات را از عمان داریم که بیش از یک میلیارد دلار است.

-کویت

روابط ایران با کویت خیلی آرام است و نه تنها تنش نداریم، بلکه خیلی هم گرم و صمیمی هستیم. اگر اختلافات ایران با عربستان سعودی در دور پنجم گفت‌وگوهای طرفین حل‌وفصل شود، قطعا روابط ما با کویت و بحرین بهتر خواهد شد. حتی اردن نیز می‌تواند این روابط را احیا کند تا بتوانیم با این همسایگان در یک شرایط بهتری زندگی کنیم.