در جامعه ترک ایران چه می‌گذرد که کاندیداهای ریاست جمهوری در پی کسب آرای آنها هستند؟
واکنش احتمالی ترک‌های ایران به تبلیغات نامزدها و سعی در جلب آرای آنها چه خواهد بود؟
چندین نفر از نامزدهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران؛ مانند ابراهیم رئیسی، محسن رضایی، عبدالناصر همتی و محسن مهرعلیزاده طی چند روز اخیر در تبلیغات انتخاباتی خود از اهمیت دفاع از زبان ترکی و حقوق ترک‌های این کشور سخن گفتند که می‌توان آن را پدیده بی سابقه‌ای دانست.
جریان از این قرار است که مهرعلیزاده در یکی از مناظره گفت: «مقامات عالی نظام نگرانی‌هایی بابت عدم مشارکت آذربایجانی‌ها در انتخابات داشتند و برای رفع این نگرانی و جلب مشارکت هموطنان ترک به صحنه آمده‌ام». او همچنین ضمن خواندن شعر فولکلور و محبوب «حیدر بابا» تاکید کرد واژه «آذری‌زبان غلط است و ترک‌زبان بگویید».
وی همچنین طی نامه‌ای یکی از یاران خود را به‌عنوان «رئیس ستاد جامعه ترکان ایران» معرفی کرده است. بخشی از جامعه ایران که نسبت به استفاده از واژه «ترکان» حساسیت شدیدی و بر هویت و زبان آذری تاکید دارند، این اقدام مهرعلیزاده را تجزیه‌طلبانه توصیف کرده‌اند.
این درحالی است که سخنان مهرعلیزاده نه تنها با اعتراض بقیه نامزدها مواجه نشد، بلکه رئیسی نیز در پاسخ به او گفت که ترک‌ها به من لطف دارند و از آنها تشکر می‌کنم. همتی که خود از ترک‌های همدان است نیز در دقایقی از مصاحبه انتخاباتی خود به زبان ترکی سخت گفت. رضایی نیز برای اینکه از قافله عقب نماند کلمه «یاشاسین» (البته با اشتباه لفظی یاساشین) را بر زبان آورد.
-انتخابات و طرح گفتمان حقوق و زبان اقلیت‌ها از جمله ترک‌ها
طرح مسائل و مطالبات جامعه ترک‌های ایران توسط نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری تعجب و تحلیل کارشناسان و فعالان ایرانی را در پی داشته است. در همین راستا، دکتر سیدجواد میری، جامعه‌شناس مشهور و دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران در کانال تلگرامش به توضیح دلایل و تاثیرات این تاکتیک کاندیدها پرداخته است.
او «اظهار زبان ترکی را از منظر تحلیلی و با توجه به مطالبات شهروندی در نسبت با احیای اصل پانزده قانون اساسی به مثابه «پیشران انتخابات کنونی» مهم و مغتنم دانسته و خاطرنشان کرده است: «ولی کسی می‌تواند رای شهروندان ترکِ ایرانی را به سمت خود جلب کند که بدون لکنت از تدریس زبان ترکی به‌عنوان یکی از زبان‌های ملی در ایران سخن بگوید؛ از تغییر فرهنگستان زبان و ادب فارسی به فرهنگستان زبان‌ها و ادب‌های ایرانی سخن بگوید و دست از حمایت گفتمان باستانگرایانه ایرانشهری در نهاد دولت بردارد و در عوض به تقویت پایه‌های اسلامیسم مدنی با سویه‌های ناسیونالیسم مدنی در ایران بپردازد».
دکتر مهدی جلالی تهرانی، کارشناس مسائل سیاسی و فرزند یکی از روحانیون بزرگ شیعه نیز نوشته است: «موضوع حقوق ملت‌های غیرفارس به گفتمان غالب سیاسی تبدیل و غیرقابل انکار شده است؛ دشمن و دوست درباره‌اش حرف می‌زنند... تبریک به همه انسان‌گرایان؛ تعظیم به هموطنان غیرفارس. تا همین قدم اول سختی کشیدید و تلاش کردید و ما را آگاه کردید».
امیرهادی انواری، روزنامه‌نگاری که همواره برای رسانه‌های اقتصادی و اصلاح‌طلب گزارش‌های مهمی نوشته، هم در توئیترش گفته است: «ما ترک‌ها در حال گرفتن خدمات از همتی و مهرعلیزاده هستیم. راضی هستیم. ادامه بدهید. بعد از 20-30 سال تلاش اصلاحات در تحزب، در سال 1400 کل آرزوهای اصلاحات داره رو کاکل ترک‌ها می‌چرخد».
به همین مناسبت، خبرگزاری آناتولی با دو تن از کارشناسان و تحلیلگران ایرانی و به گفتوگو نشسته و پرسش‌های پیرامون دلایل و پیامدهای این نوع سخنان نامزدهای انتخاباتی را مطرح کرده است.
بابایی که با تحلیل‌های خود در صفحه فیسبوک و وبلاگش، علاقمندان بسیاری را جذب کرده است در این زمینه به آناتولی گفت: «برای پاسخ به پرسش شما ابتدا لازم است به نکته مهمی اشاره کنم و آن اینکه شاهد کنترل‌شده‌ترین انتخابات در طول زمامداری رهبر دوم جمهوری اسلامی هستیم. نوع ردصلاحیت‌ها طوری بوده که باعث اعتراض یکی از فقهای شورای نگهبان (صادق لاریجانی) نیز شده است. نامزدها در تبلیغات خود اصلا به مسائل مهم و حاد ایران مانند برجام، تحریم‌ها، بحران کرونا نمی‌پردازند».
وی افزود: «حال در چنین فضای مملو از پرسش‌های کنترل‌شده و مناظره کنترل‌شده، نامزدهای منتسب به نهادهای امنیتی در حوزه زبان ترکی یعنی رئیسی و رضایی نیز کلمه ترک به زبان می‌آورند. این بحث‌ها باورنکردنی است، چون بحث ترک‌ها و زبان ترکی، خط قرمز جریان ناسیونالیسم ایرانی و ایرانشهری‌هاست که در درون نظام هم نفوذ زیادی دارند».
بابایی در ادامه اظهار داشت: «همه کاندیداها، از جمله شخصی (رئیسی) که به نظر می‌رسد کاندیدای اصلی است دارای سوابق امنیتی هستند و قطعاً به نظرسنجی‌های کاملاً محرمانه هم دسترسی دارند. بنابراین با توجه به منابع و ارتباطات امنیتی خود، اطلاعات بسیار دقیقی از بستر جامعه ایران، به‌ویژه ترک‌ها دارند و همچنین می‌دانند که این مسئله جزیی از حوزه حساسیت‌های حکومت در دوره کنونی نیست. آنها اجازه ندارند به بحران‌هایی مانند برجام، تحریم، کووید-19 و مسئله جانشینی و غیره بپردازند، ولی سایر مسائل آزاد است تا بتوانند رای جمع کنند. حساسیت ایرانشهری‌ها؛ یعنی زبان و فرهنگ و حقوق ترک‌ها، مسئله اصلی نظام در حال حاضر نیست. بنابراین نامزدها می‌کوشند با طرح این مسئله مانور دهند و در فضای سرد انتخابات رای جمع کنند».
او در ادامه تصریح کرد: وقتی یک کاندیدا (رضایی) مدام به اهل‌سنت ایران اشاره می‌کند و سعی در دلربائی از آنها دارد، ناخواسته نشان می‌دهد که آنها در ایران هم رای بالائی دارند و هم از وضع موجود ناراضی هستند. اما در جامعه ترک ایران با اکثریت مطلق شیعه چه می‌گذرد که این کاندیداها در پی کسب رای با اشاره به آن هستند؟ آنها اطلاع دقیق دارند که شعارهای اصلاح‌طلبان و اصولگرایان حکومتی، ملی‌گرایان و ایرانشهری‌های مرکزمحور، دیگر هیچ عمق نفوذی در این جامعه ندارد.
این نویسنده ایرانی در پایان اظهار داشت: «نامزدها برای رای‌آوری به مسائلی اشاره می‌کنند که تاکنون سابقه نداشته است. دو کاندید از تُرک بودن خود می‌گویند. آنها آشکارا با کلمه "آذری" مخالفت می‌کنند و می‌گویند ما آذری نیستیم و تُرک هستیم و نام زبان ما هم تُرکی است. طی صد سال گذشته چنین تاکیدی از طرف چنین مقاماتی بر این کلمات سابقه نداشته است. این موضوع نشان می‌دهد که مقامات اصلی نظام به خوبی آگاه هستند که در بستر جامعه تُرک ایران، گفتمان تُرکی از چه وزن بالائی برخوردار است».
در ادامه این مصاحبه، علیرضا اردبیلی، فعال اجتماعی و مدیر وبسایت تحلیلی «تریبون» نیز به «آناتولی» گفت: نامزدها به دو دلیل شعارهایی مانند دفاع از فرهنگ و زبان مردم آذربایجان را سر می‌دهند. نخست، به حاشیه راندن مبحث مسائل مهمی مانند بحران اقتصادی وضعیت معیشتی مردم است که در تمام کشورها مبحث اصلی اننتخابات به شمار می‌رود. بحران اقتصادی ایران ناشی از تحریم‌هاست که خود نتیجه سیاست‌های نادرست غلط جمهوری اسلامی در منطقه و جهان است. نامزدها اجازه پرداختن به بحران اقتصادی و سیاست خارجی ندارند. از این رو، به شعارهای عاطفی و سمبلیک روی آورده‌اند.
وی دلیل دوم خود را نیز چنین تشریح کرد: فعالان مدنی آذربایجان طی سی سال گذشته در خارج و داخل فعالیت‌های فرهنگی انجام داده‌اند. چند سال پیش هم فراکسیون نمایندگان ترک با 100 عضو و 34 درصد از کل در مجلس ایران تشکیل شد که هرچند قدرت و اختیاراتی برای پیگیری اهدافش نداشت، اما شاخص مهم و پروسه‌ای بود که ادامه یافت. در حال حاضر نیز نامزدها از رویکرد مردم آذربایجان اطلاع دارند و می‌دانند که فرهنگ و زبان ترکان ایران مسئله مهمی است.
اردبیلی درباره واکنش احتمال مردم خطه آذربایجان ایران به تبلیغات نامزدها نیز گفت: «به دلیل بی‌توجهی مرکز و مرکزنشینان به مطالبات مردم آذربایجان آنها در سال 1388 با جنبش سبز همراه نشدند. این سکوت و عدم همراهی خودش عرض اندام بود. این شعارها نیز فقط عاملی برای کسب رای است. مهرعلیزاده 16 سال پیش نیز یک طرح 28 ماده‌ای درباره مطالبات اساسی مردم آذربایجان ارائه امضا کرد، اما پس از انتخابات هیچ حرف درباره وعده‌هایش نزد، درحالی‌که می‌توانست لااقل تبلیغ و از آنها دفاع کند. شهروندان آذربایجان می‌دانند که کاندیداها پس از انتخابات کار مفیدی برای‌شان انجام نخواهند داد».
-انتخابات و مدافعان گفتمان قومیت و زبان آذری
همانطور که در سطور بالا نیز بیان شد طیفی از جامعه ایران که در میان مردم شمال‌غرب این کشور نیز طرفدارانی دارند، بر قومیت و زبان آذری به‌جای ترکی تاکید می‌کنند و به اظهارات آن چهار کاندیدا واکنش نشان داده‌اند. به‌عنوان مثال، احمد امیرآبادی فراهانی نماینده قم در مجلس گفته است: «آقای همتی شما که در مناظره چند کلمه ترکی صحبت کردید، چرا در گفتگوهای خصوصی در مجلس سعی می‌کردی نشان بدی ترک نیستی ؟! چرا از احساسات پاک ترک‌ها و آذری‌زبان‌ها سوءاستفاده می‌کنید؟»
در همین راستا، دکتر بهرام شفیعی، استاد دانشگاه ارومیه در گفتگو با خبرگزاری «مهر» ایران اظهار داشته است: «آذری‌زبان‌ها جمعیت قابل توجهی را در کشور تشکیل می‌دهند. استان‌های آذری زبان به دلیل نقش مهم و تأثیرگذار در مدیریت کشور همواره مورد توجه نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری قرار دارند و این حرکات ابزاری و نمایشی منوط به این دوره نمی‌شود».
وی افزود: «نبود برنامه و راهکار کاربردی از سوی برخی نامزدهای این دوره از انتخابات ریاست‌جمهوری، یکی دیگر از عوامل استفاده ابزاری از تحریک احساسات قومیت‌ها و زبان آذری است. نامزدهای این دوره باید ملی‌بودن این انتخابات را بار دیگر به خود و کسانی که برنامه‌ریزی تبلیغاتی آنها را انجام می‌دهند یادآور شوند که قومی کردن نه تنها به نفع آنها نیست، بلکه موجب گلایه و نارضایتی سایر قومیت‌ها و طایفه های ساکن در کشور شده و در نتیجه روند رضایت‌بخشی برای آنها در پی نخواهد داشت».
این استاد دانشگاه ارومیه در پایان گفت: «در طول پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون شاهد شعار و وعده‌های زیادی برای بکارگیری قومیت‌ها به‌صورت عادلانه در اداره کشور و استفاده از امکانات برخوردار بودیم. حتی دولت روحانی برای اقوام یک منشور ۱۰ ماده‌ای نیز آماده کرد، اما اما نگاهی به همه این شعارها و وعده‌ها نشان می‌دهد هیچ اراده‌ای برای تحقق آنها وجود نداشته است. این وعده‌ها فقط یه حرکت نمایشی از سوی نامزدها برای جلب آرا بوده است و بعد از انتخابات رنگ واقعیت به خود نمی‌گیرد».
