مروری بر مهم‌ترین رویدادهای سیاسی ایران در سال 2019 میلادی

با یک نگاه کلی به اتفاقاتی که در طول سال 2019 میلادی در ایران رخ داد، باید گفت اعتراضات سراسری آبان ماه که در نوع خود بی‌سابقه بود، ادامه تحریم‌های آمریکا و وضعیت بغرنج اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به وجود آمده در پی آن، خروج گام به گام ایران از تعهدات برجامی و اعتراض کشورهای اروپایی به این موضوع و حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله از مهم‌ترین رویدادهای خبری بود که ایران را در صدر اخبار جهان قرار داد.

در این گزارش مهمترین رویدادهای سال 2019 ایران در بخش‌های مختلف مرور شده است.

- سیل‌های فروردین ماه

سیل‌های فروردین ماه 2019 طی دو موج تلفات جانی و مالی بسیاری در بخش وسیعی از مناطق ایران برجای گذاشت. موج نخست سامانه بارشی در پنجم فروردین‌ماه و موج دوم از یازدهم این ماه آغاز شد و موجب وقوع سیلاب و خسارت‌های جانی و مالی در 25 استان ایران شد. استان‌های گلستان، فارس، خوزستان، کرمانشاه، لرستان و برخی از استان‌های غربی ایران بیشترین خسارت ناشی از سیل را شاهد بودند.

عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور ایران خسارت سیل‌های فروردین ماه در ایران را بین 30 تا 35 هزار میلیارد تومان اعلام کرده‌ است. اگر چه شمار دقیق قربانیان این فاجعه طبیعی مانند بسیاری از حوادث مشابه در ایران مشخص نشد اما آمار جسته و گریخته حاکی از جان باختن حدود 100 ایرانی بر اثر سیل های به وجود آمده در فروردین است.

نحوه امداد رسانی سازمان‌ها و مقامات مربوطه ایرانی در این حادثه طبیعی نیز باعث انتقادات گسترده‌ای از دولت و حاکمیت این کشور شد و در بسیاری از موارد خود مردم به کمک حادثه دیدگان شتافتند. طی این حادثه سفارت ترکیه در تهران نیز با انتشار پیامی از آمادگی خود برای کمک به سیل‌زدگان ایرانی خبر داد و کمک‌های ارسالی از سوی هلال احمر ترکیه به سیل زدگان ارسال شد.

- کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران

دولت ایران در ماه مه 2019 (اردیبهشت 1398) مصادف با سالگرد خروج واشنگتن از برجام از آغاز مرحله نخست کاهش تعهدات خود در چارچوب توافق هسته ای به دلیل عدم پایبندی پنج کشور باقی مانده در برجام به تعهدات خود خبر داد. ایران اعلام کرد در چارچوب گام نخست، فروش اورانیوم غنی شده و آب سنگین را متوقف می‌کند. دو ماه بعد در هفتم ژوئیه (16 تیر) ایران گام دوم را برداشت داد و اعلام کرد از غنی‌سازی اورانیوم 3.67 درصدی که طی برجام تعیین شده عبور خواهد کرد و این میزان به 4.5 درصد افزایش یافت.

گام سوم کاهش تعهدات برجامی ایران نیز از ششم سپتامبر (15 شهریور) آغاز شد. در این چارچوب ایران اعلام کرد که دیگر به محدودیت‌های مربوط به تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفوژها و سانتریفوژهای جدید پایبند نخواهد بود. در پی عدم اقناع ایران از سوی کشورهای 4+1، حسن روحانی رئیس جمهور این کشور دستور برداشتن گام چهارم کاهش تعهدات برجامی از ششم نوامبر (15 آبان) را صادر کرد. در چارچوب گام چهارم، ایران تزریق گاز به سانتریفوژها در تاسیسات هسته‌ای فردو را آغاز کرد.

کاهش مرحله‌ای تعهدات برجامی ایران با واکنش شدید کشورهای آمریکا و اعضای اروپایی توافق هسته‌ای روبرو بود. این کشورها ایران را به وضع تحریم‌های جدید علیه تهران در صورت ادامه روند کاهش گام به گام تعهدات هسته‌ای تهدید کردند.

- توقیف تانکر گریس-1 در جبل الطارق

منطقه خودمختار جبل‌الطارق در جنوب اسپانیا در 4 ژوئیه نفت‌کش «گریس-1» ایران را به دلیل "نقض تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه" توقیف کرد. سپاه پاسداران ایران نیز در اقدامی متقابل در 19 ژوئیه نفت‌کش «Steno Impero» انگلستان را در تنگه هرمز توقیف کرد. ایران دلیل این اقدام را عدم رعایت قوانین بین‌المللی دریایی هنگام عبور از تنگه هرمز توسط نفت‌کش انگلیسی اعلام کرد.

در حالی دادگاه عالی جبل‌الطارق در 15 آگوست حکم آزادی نفت‌کش توقیفی ایران را صادر کرد که مقامات واشنگتن خواستار ممانعت از آزادی نفت‌کش مذکور از سوی دولت جبل‌الطارق شدند. نفتکش گریس-1 با تغییر نام به «آدریان دریا» در 18 اوت پس از 5 هفته توقیف در جبل الطارق حرکت خود را آغاز کرد. پس از آن ایالات متحده آمریکا تاکید کرد که هر اقدامی برای ممانعت از تحویل این نفت به سوریه انجام خواهد داد.

مقامات جبل‌الطارق پس از رفع توقیف این نفتکش، اعلام کرده بودند که تهران تضمین داده‌ است این کشتی به سمت سوریه حرکت نخواهد کرد. نفتکش مذکور اگر چه پس از آزادی با 2 میلیون بشکه نفت به سوی یونان حرکت کرد اما سپس مسیر خود را به بندر مرسین در جنوب ترکیه تغیر داد. به دلیل عدم پذیرش این کشتی از سوی یونان و ترکیه آدریان دریا به سمت سوریه رفت و اخبار بعدی حاکی از تخلیه نفت خام این کشتی در سواحل سوریه داشت. ایران نیز پس از مدتی نفتکش انگلستان را رفع توقیف کرد.

- حملات گسترده به تاسیسات نفتی شرکت آرامکوی عربستان سعودی و کشتی‌های تجاری در تنگه هرمز

هیروشیگه سکو، وزیر اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن 13 ژوئیه (22 تیر) اعلام کرد که دو نفت‌کش حامل محموله‌های مرتبط با این کشور در نزدیکی تنگه هرمز هدف حمله قرار گرفته‌اند. همزمانی این حملات با سفر شینزو آبه نخست وزیر ژاپن به تهران جالب توجه بود.

آمریکا، انگلستان، فرانسه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، ایران را عامل این حملات معرفی کردند. فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام) نیز چند روز بعد با انتشار ویدئویی از یک قایق گشتی متعلق به سپاه پاسداران ایران منتشر کرده و ادعا کرد که این قایق در دریای عمان در حال جمع آوری مین‌های منفجر نشده در نزدیکی یکی از نفت‌کش های مورد هدف قرار گرفته بوده است.

در ماه سپتامبر نیز دو پالایشگاه نفتی شرکت ملی نفت عربستان سعودی (آرامکو) هدف حمله گسترده موشکی و پهپادی قرار گرفت. عربستان سعودی انگشت اتهام را به سوی ایران نشانه رفت و تهران را متهم به دست داشتن در این حمله کرد. پس از این حمله تولید نفت عربستان سعودی شاهد کاهش 5.7 میلیون بشکه ای در روز بود که معادل تقریبا 50 درصد کل نفت تولیدی این کشور به شمار می‌رفت.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا نیز ایران را عامل حمله به تاسیسات نفتی آرامکو عربستان سعودی معرفی و برای اولین بار این حمله را «اقدام جنگی» توصیف کرد. ایران دست داشتن در این حملات را تکذیب کرده است.

از سوی دیگر، در نخستین ساعات بامداد 20 ژوئن ( 30 خرداد) یک فروند پهپاد تجسسی «گلوبال هاوک» آمریکا بر فراز خلیج فارس مورد هدف آتش پدافند سپاه پاسداران ایران قرار گرفته و سرنگون شد.

دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در واکنش به این حمله گفت که قصد حمله به سه نقطه مختلف ایران داشته اما 10 دقیقه قبل از این اقدام منصرف شده است.

- تلاش‌ها برای میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن و سفر نخست وزیر ژاپن به ایران

شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن 12 ژوئن (22 خرداد) در صدر هیاتی عالی رتبه به منظور دیدار با حسن روحانی، رئیس جمهور و آیت الله خامنه ای رهبر ایران وارد تهران شد. رسانه‌ها گمانه زنی‌های مختلفی از حضور آبه برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن و کاهش تنش در منطقه داشتند اما آیت الله علی خامنه ای در دیدار با نخست وزیر ژاپن از پذیرش نامه دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا که آبه حامل آن بود، خودداری کرد.

سفر شینزو آبه به ایران، اولین سفر یک مقام ارشد ژاپنی پس از 41 سال به ایران بود.

سفرهای متعدد یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه عمان به تهران و دیدار وی با مقامات ایرانی طی این سال راه به جایی نبرد و نتوانست به آغاز دوباره مذاکرات میان تهران و واشنگتن بیانجامد.

- درخواست رئیس جمهور ایران برای برگزاری همه‌پرسی و واکنش‌ها به آن

حسن روحانی، رئیس جمهور ایران ششم آگوست (15 مردادماه) در جمع مسئولان وزارت امور خارجه این کشور با اعلام اینکه "نمیتوان مخالف خواست مردم ساز جداگانه‌ای زد" تضمین جمهوری اسلامی ایران برای قرن‌ها در تاریخ آینده را با "اجرای درست اصل 6 و 59 قانون اساسی" ممکن دانست. گفتنی است دو اصل مورد اشاره رئیس جمهور ایران، به برگزاری همه پرسی اشاره دارند.

روحانی 16 اکتبر (24 مهر) نیز طی سخنانی در دانشگاه تهران با اشاره به اینکه 41 سال است در این مورد که آینده ایران در "تقابل با دنیا است یا تعامل" اختلاف نظر وجود دارد، راه حل این مسئله را "پرسیدن آن در یک همه‌پرسی از مردم" معرفی کرد.

سخنان حسن روحانی و اشاره وی به امکان برگزاری همه پرسی در برخی موضوعات، اگر چه با استقبال اصلاح طلبان روبرو شد اما چهره‌های اصول‌گرا و طیف‌های نزدیک به رهبر ایران به آن واکنش تندی نشان دادند.

- اعتراضات گسترده آبان ماه

اعتراضات سراسری مردم ایران که به افزایش سه برابری قیمت بنزین آغاز و سپس به اعتراض به کل سیاست‌های حاکمیت تبدیل شد در نوع خود از بعد گستردگی و میزان تلفات جانی طی تاریخ معاصر این کشور کم سابقه بود.

این اعتراضات با انتشار اطلاعیه غافلگیر کننده شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران که در آن اعلام شده بود، "قیمت بنزین از جمعه 15 نوامبر (24 آبان) افزایش یافته و با سهمیه‌بندی ارائه خواهد شد" آغاز شد. پس از اعلام این خبر، اعتراضات در چند شهر ایران آغاز و از روز شنبه 16 نوامبر گسترده تر شد. مردم معترض با خاموش کردن خودروهای خود مسیرهای ارتباطی را مسدود کردند و به درگیری با نیروهای امنیتی، سپاه و بسیج پرداختند.

حکومت نیز به قطع سراسری اینترنت روی آورد که چندین روز متمادی ادامه داشت و فعالیت‌های روزمره مردم را مختل کرد. همچنین نیروی انتظامی، سپاه پاسداران و بسیج نیز به مقابله با معترضین پرداختند و گزارش‌ها و تصاویر موجود حاکی از شلیک مستقیم گلوله به سوی اعتراض کنندگان و مردم دارد. با گذشت حدود دو ماه از اعتراضات آبان، دولت ایران هنوز آماری از شمار قربانیان این حوادث منتشر نکرده است. اما سازمان عفو بین اللمل شمار کشته شدگان این حوادث را بیش از 300 نفر اعلام کرده است.

- ثبت نام انتخابات مجلس اسفند

ثبت نام داوطلبان شرکت در انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی ایران از اول تا هفتم دسامبر (10 تا 16 آذر) ادامه داشت و شانزده هزار نفر طی این مدت برای این انتخابات نام نویسی کردند.

عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان ایران در این مورد گفت: شانزده هزار نفر برای انتخابات مجلس ثبت نام کردند. جدا از کسانی که صلاحیت آنها تایید نشده و سابقه‌ای ندارند باید صلاحیت 12 هزار نفر را بررسی کنیم. هر پرونده 10 دقیقه وقت ما را می‌گیرد.

گفتنی است هیات‌های اجرایی وابسته به دولت ایران تاکنون صلاحیت بسیاری از کاندیدها از جمله بهرام پارسایی و علی اکبری دو نماینده کنونی شیراز را رد کرده‌اند. صلاحیت علی شکوری راد، آذر منصوری و احمد حکیمی پور دیگر کاندیداهای حامی روحانی نیز توسط وزارت کشور دولت او رد شده است.

طبق قوانین ایران صلاحیت کاندیداهای انتخابات مجلس ابتدا باید به تائید هیات اجرایی و سپس شورای نگهبان برسد. روند و قانون تائید صلاحیت در ایران یکی از موانع بزرگ بر سر راه منتقدین نظام برای نامزدی است که از آن به عنوان نظارت استصوابی یاد می‌کنند.

گفتنی است یازدهمین دوره انتخابات مجلس و نخستین میان دوره‌ای پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری ایران در تاریخ 21 فوریه 2020 (دوم اسفند 1398) برگزار می شود.

خبرگزاری آناتولی