نگاهی بر روند از سرگیری روابط دیپلماتیک بین ترکیه و سوریه

روند برقراری مجدد روابط دیپلماتیک بین ترکیه و سوریه بدون وقفه ادامه دارد. اما در حال حاضر اطلاعات کافی برای تجزیه و تحلیل دقیق این فرآیند را نداریم. نه دولت ترکیه و نه دولت سوریه علائم روشنی در مورد نقشه راه این روند از خود نشان ندادند. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، جهت دیدار با بشار اسد که آمادگی خود را برای دیدار با ایشان را اعلام کرده بود، چراغ سبز نشان داده است. شورای امنیت ملی همچنین اعلام کرد که ترکیه به حمایت از تلاش‌ها برای دستیابی به یک اجماع عمومی جهت یافتن راه‌حل دائمی، با مشارکت همه طرف‌ها در سوریه ادامه خواهد داد. در همین حال، روسیه دیپلماسی فعالانه‌ای را برای متحد کردن رهبران دو کشور به پیش می‌برد و اظهارات مقامات روسی نشانگر احتمال برگزاری یک نشست قبل از پایان سال 2024 است. بوروکراسی دولتی ترکیه تلاش‌های خود را برای تهیه یک نقشه راه دقیق و جامع، به ویژه در زمینه بازگشت آوارگان و مبارزه با تروریسم، متمرکز کرده است.

با روندی که تا به امروز جریان یافت، می‌بینیم که; هدف ترکیه پیداش راه حل قطعی برای مشکل سوریه نیست. روند برقراری مجدد روابط دیپلماتیک، گام به گام پیش خواهد رفت و زمان می‌برد. اول از همه، طرفین باید در مورد مکانیسم‌ها و اصول اعتمادسازی به توافق برسند و روند در پی آن ادامه خواهد یافت. موضوع بازگشت پناهجویان و برداشتن گام‌های ملموس در مبارزه با تروریسم از اولویت‌های ترکیه است. آنکارا قصد دارد مخالفان سوری را در روند دیپلماتیک مشارکت دهد. اگر رژیم سوریه از این روند برای به حداکثر رساندن منافع خود یا خرید زمان استفاده کند، آنکارا دوباره روند را بازنگری خواهد کرد.

در پرتو این اطلاعات، می‌توان دید که یکی از کلیدهای فرآیند مدیریت زمان است. یافتن راه‌حل‌های اولیه برای مشکلات آسان نیست. موضوع پناهجویان سوری نیز از اهمیت حیاتی برخوردار است.

نکته مهم دیگر این است که اکثر پناهجویان می‌خواهند به خانه‌های اصلی خود بازگردند. اما تغییرات قابل توجهی در اکثر مناطق تحت کنترل رژیم در دهه گذشته رخ داده است و اموال کسانی که خانه و کاشانه خود را ترک کردند اکنون توسط دیگران مورد استفاده قرار می‌گیرد. اسکان مجدد پناهجویان در شمال سوریه یکی از چالش برانگیزترین جنبه‌های مدیریت این فرآیند است. مشکلاتی جدی برای اسکان پناهجویان در این مناطق وجود دارد که تمایل آنها را برای بازگشت کاهش می‌دهد. بنابراین، در این حالت سیاست‌های دولت اسد نقش تعیین کننده تری خواهد داشت. رژیم اسد برای بازگشت موفقیت آمیز پناهجویان، به ایجاد شرایط مساعد از جمله حل و فصل اختلافات در زمینه اموال و ارائه خدمات امنیتی و اولیه نیاز دارد. بدون این اقدامات، تمایل پناهجویان برای بازگشت کم خواهد بود و روند کلی با موانع قابل توجهی روبرو خواهد شد.

موضوع مهم دیگر در مورد نگرانی ترکیه از روند عادی سازی است. برای حل این مشکل، آنکارا در حال تدوین یک نقشه راه جامع است. هدف اصلی ایجاد شرایط امنیتی، سیاسی و اقتصادی است که امکان بازگشت پناهجویان را فراهم کند. مدیریت واکنش‌های ضد مهاجرتی و اجتماعی فزاینده در ترکیه به اندازه خود فرآیند مهم است. در این راستا، اتخاذ یک استراتژی ارتباطی جدید برای دولت ترکیه نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است که طی آن مردم سوریه در ترکیه را متقاعد کرده و به آنان اطمینان ببخشد. انتظار می‌رود دولت گام جدیدی در این زمینه بردارد و روندی چند جانبه ایجاد کند. یک تعامل دیپلماتیک که سوری‌ها در ترکیه را مستثنی می‌کند، می‌تواند اعتماد آنها به دولت ترکیه، هم در داخل مرزهای این کشور و هم در مناطق امن را کاهش داده و به طور بالقوه می‌تواند باعث شکست این روند شود. بنابراین، گنجاندن پناهجویان سوری مقیم در ترکیه در این فرآیند و اطمینان از اعتماد و همکاری آنها برای موفقیت طرح کلی مهم است.

یکی دیگر از ابعاد مهم این روند، نقش مخالفان سوری است. این روند به همان اندازه که از سوی گروه‌های نظامی حمایت می‌شود، مخالفان خود را نیز دارد. از منظر امنیتی، هماهنگی دقیق دولت ترکیه با مخالفان نظامی ضروری است. اظهارات هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه مبنی بر «ما مخالفان سوری را تنها نخواهیم گذاشت» نیز نشان دهنده همین هدف است.

بررسی مجدد وضعیت امنیتی شمال سوریه و بازنگری در فرآیندهای سیاسی و حکومت محلی برای عملکرد سالم نقشه راه حیاتی است. انتظار می رود که دولت ترکیه با در نظر گرفتن این موضوع نقشه راه را طراحی کند.

مبارزه با تروریسم و ​​ایجاد یک محیط امنیتی پایدار و با ثبات ممکن است مذاکرات آنکارا و دمشق را تسهیل کند. در غیر این صورت این احتمال وجود دارد که این وضعیت به خصوص در میان مخالفان نظامی اختلاف نظر ایجاد کرده و این روند را پیچیده‌تر کند.

هماهنگی موثر با مخالفان سوری برای اطمینان از حمایت آنها و جلوگیری از تجزیه، ضروری است. دولت ترکیه باید به نگرانی ها و نیازهای گروه‌های حامی و مخالف برای حفظ یک جبهه متحد رسیدگی کند. با این کار، آنکارا می تواند موقعیت خود را در مذاکرات با دمشق تقویت کرده و احتمال یک تعامل دیپلماتیک موفق را افزایش دهد.

آنکارا در حال حاضر روی جزئیات نقشه راه کار می‌کند. روند واقعی به احتمال زیاد پس از مذاکرات اردوغان و اسد آغاز خواهد شد. یک روند مذاکره با دقت طراحی شده، با حضور همه طرف‌ها، بدون افزایش سطح انتظارات، می‌تواند به آغاز دوران جدیدی در سوریه منجر شود. بنابراین، اطمینان از فراگیر بودن و واقع بینانه بودن مذاکرات اهمیت زیادی دارد. آنکارا می تواند با مدیریت انتظارات و مشارکت دادن همه طرفها، زمینه ایجاد یک تعامل دیپلماتیک پایدارتر و موثرتر را تقویت کند.

نویسنده: پرفسور مراد یشیل تاش مسئول بخش مطالعات امنیتی بنیاد پژوهش‌های سیاسی و اقتصادی ترکیه