پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین برای خاورمیانه

بر اساس استنباط کشورهای خاورمیانه در نبرد بزرگ قدرت در جنگ سرد جدید، جنگ روسیه و اوکراین واشنگتن را بیش از حد به خود مشغول کرده و از این رو آمریکا به مسایل فوری امنیتی کشورهای خاورمیانه به اندازه کافی اهمیت نمی‌دهد.

اسرائیل و برخی از کشورهای حوزه خلیج نگران هستند که دولت جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به دلیل طولانی شدن جنگ روسیه و اوکراین، در چانه‌زنی‌های غیرمستقیم با ایران که در وین ادامه دارد، امتیازات جدی به تهران بدهد.

تصور می شود، اگر ایران قبول کند که تابع توافق هسته ای 2015 شود، واشنگتن، هم درخواست خود برای محدود کردن قابلیت‌های موشکی ایران را پس می‌گیرد و هم نفوذ و حضور شبه نظامیان محلی تهران در منطقه را نادیده می‌گیرد. به‌طوریکه، احتمال حذف سپاه پاسداران ایران از لیست تروریستی آمریکا در ارتباط با تمدید توافق هسته‌ای که در واشنگتن مورد بحث قرار می گیرد، از نظر کشورهای موردبحث به عنوان یک مسئله امنیتی تلقی شده و پذیرفتن آن دشوار می‌نماید.

کشورهای حوزه خلیج به ویژه در سال های اخیر از نگرش آمریکا ناامید شده‌اند. سیاست واشنگتن در قبال آسیا، کاهش درجه اهمیت منطقه را نشان می‌دهد. همچنین، به نظر می‌رسد که عدم مداخله دولت بایدن در حملات موشکی حوثی های مورد حمایت ایران در یمن علیه عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز در دستورکار قرار گرفته است. برای همین کشورهای حوزه خلیج به منظور تأمین تجهیزات نظامی و ایجاد روابط تجاری جدید، در زمینه تنوع بخشیدن به روابط خود با بسیاری از کشورها ‌بغیر از آمریکا و در راس بسوی قدرت‌های بزرگی مانند چین و روسیه سوق یافته‌اند.

اگرچه آمریکا از این سیاست تنوع‌بخشی کشورهای منطقه خشنود نیست، فقط تا بامروز نگرش جدی برای معکوس کردن این وضعیت اتخاذ نکرده است. با این حال، دولت واشنگتن می‌تواند در آینده به‌طور غیرمنتظره‌ای، در روند نزدیک‌شدن میان کشورهای خلیج‌، اسرائیل و آفریقای شمالی مداخله کند. حتی ممکن است روند مذکور در خاورمیانه را به یک برگ برنده در رقابت قدرت‌های بزرگ خود تبدیل کند. علاوه براین ممکن است در این فرآیند، زمینه جدیدی برای همکاری‌های منطقه‌ای مبتنی بر موضوع  پدیدار شود.

در حال حاضر امارات، مصر، عربستان سعودی، اردن، مراکش، بحرین، عراق و اسرائیل از جمله کشورهایی هستند که با برگزاری نشست‌های مختلف در منطقه خاورمیانه به دنبال فرصت‌های همکاری جدید هستند. مشارکت ترکیه در ابتکارات چند جانبه مذکور، در وضعیت‌های سازگار با اهداف خود، می‌‌تواند به نفع‌اش باشد. اگر آنکارا در این ابتکارات چندگانه همکاری در موضوعات مختلف مشارکت کند، نفوذ فزاینده ایران یا شبه‌نظامیان آن در منطقه به طور غیرمستقیم با پایان مذاکرات در آینده متعادل خواهد شد. علاوه براین، ترکیه با منطق تجاری برد-برد در منطقه خلیج عمل می کند. به همین دلیل، تعمیق این ابتکارات به معنای مشارکت‌های جدید آنکارا با کشورهای منطقه در زمینه‌هایی مانند انرژی و گردشگری می‌باشد. بدین‌ترتیب، اگر روزی آمریکا به دلیل جنگ سرد جدید با طرح‌های ائتلافی، تحت رهبری واشنگتن به مدیترانه شرقی و منطقه خاورمیانه بازگردد، احتمال خارج ماندن ترکیه از معادلات میدانی، بواسطه روابطی که  با کشورهای منطقه در موضوعات مختلف برقرار کرده است، برطرف خواهد شد.

ترکیه می‌تواند در روزهای آینده گام‌های جدیدی در زمینه عادی‌سازی روابط در خاورمیانه برداشته و این نیز در خلال بحران اوکراین امتیاز مهمی برای آنکارا تامین خواهد کرد.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه