آغاز به کار خط لوله گوره-جاسک چه مزیت‌هایی را می تواند برای ایران در پی داشته باشد؟

پروفسور مراد آسلان، عضو هیات علمی دانشگاه ییلدیریم بایزید آنکارا و مسئول هماهنگی امور اقتصادی مرکز مطالعات ایرانی «ایرام» طی یک مقاله‌ اختصاصی با عنوان «بندر جاسک و خط لوله انتقال نفت گوره-جاسک؛ گام ایران در تامین امنیت عرضه انرژی» به ارزیابی اقدامات ایران درمینه «تامین امنیت انرژی» پرداخت.

متن کامل این مقاله به شرح زیر است؛

با انتقال مرکز ثقل اقتصادی جهان به منطقه آسیا، اکنون 80 درصد از کل تقاضای جهانی انرژی به کشورهای منطقه به‌ویژه چین اختصاص یافته است. در عین حال تحول عظیمی نیز در عرصه لجستیک جهانی و تجارت دریایی در حال جریان است. به همین دلیل ارسال و انتقال کالا و انرژی مانند نفت و گاز به کشورهای آسیایی امروزه به یکی از موضوعات مهم در جهان تبدیل شده است.

ایران با راه اندازی پروژه‌های بندر جاسک و خط انتقال نفت خام گوره-جاسک گام مهمی در زمینه بهره‌مندی از فرصت‌های ایجاد شده توسط این تحولات و همچنین رفع مخاطرات موجود در منطقه حوزه خلیج و تنگه هرمز و کاهش اثرات منفی ناشی از تحریم‌های آمریکا برداشت.

- بزرگترین طرح انتقال نفت خام ایران

خطوط انتقال نفت خام گوره-جاسک بزرگترین پروژه انتقال انرژی در تاریخ ایران است که بنا به اعلام خبرگزاری رسمی ایران «ایرنا»، با به بهره برداری رسیدن این طرح در ماه مه گذشته نخستین روند انتقال نفت خام از طریق آن آغاز شد. همچنین بندر جاسک نیز به لحاظ موقعیت جغرافیایی‌اش از اهمیت راهبردی مهم برخوردار است. پیش‌بینی می‌شود این بندر دریای آزاد که در نقطه اتصال خلیج و دریای عمان قرار دارد، منافع راهبردی خطیری را برای ایران در آینده به همراه داشته باشد.

از سوی دیگر ایران در راستای تقویت این خطوط انتقال نفت و شبکه‌های اتصالی آن در حال رسیدگی به چاه‌های نفتی در کارون غربی است. همچنین روند تاسیس مخزن نفتی عظیمی برای ذخیره نفت ادامه دارد. گفته می‌شود که در وهله نخست میزان ظرفیت این مخزن 10 میلیون بشکه و در ادامه نیز 20 میلیون بشکه نفت خواهد بود. قابل یادآوری است که رسانه‌های بین‌المللی نیز گام‌های ایران در این زمینه را از نزدیک پی‌گیری کرده و در گزارش‌های متعدد به تاثیرات جهانی گام‌های ایران در این زمینه می‌پردازند.

خط انتقال نفت خام گوره-جاسک با طول هزار کیلومتری خود نیز در بخش خود یک پروژه بزرگ محسوب می‌شود. به عبارتی فاصله هوایی این پروژه به اندازه فاصله بین استانبول و دیاربکر است. نقطه آغاز خط لوله در تاسیسات نفتی گوره در استان بوشهر ایران قرار دارد. نفت خام پس از این تاسیس با عبور از 5 تاسیس پمپاژ نفتی به تاسیسات نفتی کوه مبارک می‌رسد. خطوط انتقال نفت این پروژه با قطر 106 سانتمیتری دارای ظرفیت انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام است. با این پروژه انتقال حدود نیمی از حجم صادرات نفت خام ایران امکانپذیر می‌شود. هزینه این پروژه حدود 2 میلیارد دلار برآورد شده و هر چند که به دلیل تحریم‌های آمریکایی رسما اعلام نشده است، گفته می‌شود که ساخت هر دو پروژه با سند همکاری راهبردی 25 ساله ایران و چین ارتباط دارد.

این دو پروژه در کنار طرح‌های سرمایه‌گذاری متعارف دارای برخی مزایای غیراقتصادی و غیر مستقیم هستند. چرا که اهمیت سیاسی و ژئوپلیتیک این پروژه‌ها بسیار زیاد هستند. ایران با راه اندازی کامل پروژه‌ها مخاطرات موجود در حوزه خلیج و تنگه هرمز را به حداقل میزان ممکن تقلیل خواهد داد. با وجود احتمال ادامه مواجهه کشورهای حوزه خلیج با برخی مشکلات در این منطقه، کشورهای بازار آسیا برای واردات نفت خام به ایران اولویت خواهند داد.

- جزیره خارک، جزیره ای کوچک اما مهم

جزیره خارک در جنوب غرب پایانه نفتی گوره واقع شده است و به دلیل نقش آن در صادرات نفت خام ایران دارای اهمیت زیادی برای این کشور است. این جزیره از توابع استان بوشهر بوده و در فاصله 25 کیلومتری ساحل قرار دارد. مساحت این جزیره در حدود 21.3 کیلومتر مربع بوده و تقریبا نصف بوزجاآدا در استان چناق‌قلعه است.

بخش زیادی از نفت خام صادراتی ایران (نزدیک به 90 درصد) از طریق تاسیسات موجود در بندر خارک در نفتکش‌ها بارگیری می‌شود. نفتکش‌ها با بارگیری نفت از خارک و عبور از تنگه هرمز راهی مقاصد نهایی خود می‌شوند. فاصله میان جزیره خارک و تنگه هرمز نیز 400 کیلومتر است.

جزیره خارک جزیره کوچکی است. طی سالهای 2016-2017 به دلیل برداشته شدن تحریم‌ها، ایران روزانه در حدود دو میلیون بشکه نفت خام صادر می‌کرد. پیش‌بینی می‌شود با راه اندازی کامل خط لوله گوره-جاسک، ظرفیت بارگیری روزانه بندر جاسک به 1 میلیون بشکه در روز برسد. بارگیری نزدیک به نیمی از نفت صادراتی ایران از طریق بندر جاسک، باعث کاهش مخاطرات فنی، نظامی و سیاسی بخش صادرات نفت ایران خواهد شد.

- کاهش ریسک‌های عملیاتی و ژئوپلیتیکی

در شرایط عادی، روزانه بیش از 21 میلیون بشکه نفت خام از طریق تنگه هرمز راهی بازارهای جهانی می‌شود. عبور چنین هجمی از نفت خام از طریق تنگه هرمز که یک تنگه نسبتا تنگ به شمار می‌رود دارای مخاطرات زیادی است. شاید حوادث مرتبط با برخورد نفتکش های عبوری یکی از معمولی ترین نوع از این مخاطرات باشد.

همچنین کم عمقی نسبی آبهای منطقه و حجم و ابعاد عظیم  نفتکش باعث افزایش ریسک‌های مرتبط با کشتیرانی شده است. از سوی دیگر به دلیل تنش میان کشورهای منطقه و کشورهای ثالث، در برخی مواقع نفتکش مورد حمله قرار می‌گیرند. آمریکا و ایران دارای نیروهای نظامی و کشتی‌های جنگی زیادی در منطقه هستند و به دلیل عدم وجود کانال‌های ارتباطی مناسب میان دو کشور، همواره احتمال وقوع درگیری وجود دارد. تنگه هرمز و جزیره خارک از لحاظ مخاطرات مربوط به حملات خرابکارانه دارای وضعیت شکننده ای هستند.

با در نظر گرفتن ریسک‌های مرتبط با کشتیرانی و دیگر مخاطرات موجود در منطقه، آعاز به کار خط لوله گوره-جاسک می تواند مزیت زیادی برای ایران در پی داشته باشد. بدین ترتیب ایران در بخش صادرات نفت خام تخم مرغ های خود را در یک سبد قرار نداده و ریسک‌های احتمالی را به حداقل خواهد رساند.

*پروفسور مراد اسلان عضو هیئت علمی دانشگاه یلدریم بایزید و مدیر بخش اقتصادی مرکز مطالعات ایرانی آنکارا است.

منبع: خبرگزاری آناتولی