ترکیه و معضل پناهجویان

در روز بیست و هشتم ماه فوریه رژیم اسد و حامیانش بر علیه نیروهای نظامی ترک مستقر در ادلب که بر اساس مفاد موافقت‌نامه‌های سوچی و آستانه در منطقه حضور دارند حمله‌ای ترتیب دادند که در نتیجه آن 33 سرباز ترک به شهادت رسید و ترکیه در مقابل این حمله بلافاصله عملیات گسترده سپر بهار را آغاز کرد. در نتیجه عملیات ترکیه که بیشتر با استفاده از هواپیماهای مسلح بدون سرنشین انجام گرفت همچنانکه پوتین نیز اذعان داشت تلفات سنگینی بر ارتش رژیم بعثی وارد شد، هزاران تن از عناصر وابسته به رژیم منجمله بیش از صد تروریست خارجی مورد حمایت ایران از پای در آمد.

به علاوه عکس‌العمل ترکیه به حمله ناجوانمردانه بر علیه سربازانش، تنها به حملات هوایی که مهلک‌ترین حملات بر ضد رژیم از آغاز جنگ داخلی سوریه محسوب می شود، محدود نماند.

ترکیه همچنین اعلام کرد دربهای مرزی را به روی میلیونها پناهجوی سوری گریخته از ظلم رژیم و نیز پناهجویان موقتی که برای رسیدن به اروپا از آسیا و آفریقا آمده‌اند، گشوده است. بر اساس ارقام ارائه شده از سوی وزیر کشور سلیمان سویلو، طی یک هفته اول پس از انتشار خبر گشوده شدن دربهای مرزی، بیش از صد هزار پناهجو از ترکیه به سمت یونان حرکت کرده‌اند. این اقدام آنکارا واکنشهای متعدد کشورهای اروپایی را به دنبال داشت. مقامات اروپایی با ادعای استفاده ترکیه از موضوع پناهجویان به عنوان یک حربه‌ی فشار و شانتاژ سیاسی، موضع ترکیه را موضعی غیر قابل قبول خواندند.

اتخاذ این تصمیم از سوی ترکیه دلایل بسیار قانع کننده‌ای دارد. اولاً بستن درها به روی انسانهایی که از جنگ گریخته و جایی برای رفتن ندارند در تاریخ ترکیه مسبوق به سابقه نیست. نه تنها در دوره امپراتوری عثمانی بلکه دوره جمهوری ترکیه مدرن نیز نمونه‌های بسیاری از این مورد، اگرچه با شمار کمتر پناهندگان، قابل مشاهده است. دوماً در اثنای پناه آوردن بخش بزرگی از این انسانها به ترکیه در نتیجه حملات هوایی رژیم به مناطق مسکونی، سیاست ترکیه و کشورهای غربی در مورد سوریه عمدتاً همخوانی داشت و کشورهای غربی به ترکیه قول حمایت سیاسی و اقتصادی در خصوص تقسیم و تسهیم این رنج انسانی می دادند ولی در روند در پیش رو، ترکیه‌ی تنها مانده در مقابل رژیم و حامیانش که به خاطر مبارزه با گروههای تروریستی مانند داعش مشروعیت نسبی به دست آورده بودند، مجبور شد یک تنه با معضل پناهجویان به مقابله بر خیزد. بزرگتر شدن تدریجی این معضل و تلفیق آن با دشواریهای اقتصادی داخلی، به تدریج هزینه‌های سنگینتری برای حاکمیت سیاسی به همراه می آورد. در طی این روند فراخوان همکاری مقامات ترک از جامعه بین‌الملل و به ویژه کشورهای اروپایی پاسخی جز سکوت در پی نداشت.

نتیجاتاً پس از تصمیم ترکیه برای گشودن دربهای مرزی، حتی شخصیتهایی چون کتی پری گزارشگر پارلمان اروپا در امور ترکیه که با مواضع ضد ترکیه‌ای خود شناخته می شود، مجبور شدند به عمل نکردن کشورهای اروپایی به قولی که در مورد پناهجویان به ترکیه داد بودند اعتراف کنند. نهادهای وابسته به اتحادیه اروپا پس از برگزاری نشستهای فوق العاده، آغاز به دادن قول مساعدت مالی هر چند نا کافی به ترکیه کردند ولی مهمتر از آن برای مذاکره این موضوع رئیس جمهور رجب طیب اردوغان را به بروکسل دعوت کردند. قبل از دیدار روز نهم مارس پیش‌بینی می شد که بروکسل مجدداً با دادن وعده‌های بلند مدت از ترکیه خواهد خواست تا اقدام به بستن دربها نماید. ولی موضوع مهمی که مقامات کوته بین اروپایی نمی‌خواهند ببینند این است که معضل پناهندگان و  مهاجرت در آینده نزدیک تبدیل به یکی از مهمترین مسائل قاره اروپا خواهد شد. شواهد بسیاری در دست است که نشان می دهد در آینده نزدیک نه تنها حدود 5 میلیون پناهجوی موجود در ترکیه، بلکه میلیونها نفر از شهروندان کشورهای همسایه دور و یا نزدیک ترکیه که با خطراتی چون جنگهای داخلی، انفجار جمعیت، فجایع زیست محیطی و شکست اقتصادی روبرو هستند روانه اروپا خواهند شد.

اگر اروپا نتواند دیدگاه خود نسبت به ترکیه را از تاثیرات مخرب مباحثات کم عمق و روزمره سیاسی دور نگه دارد در دوره آتی، به هنگام رویارویی با فوج عظیم مهاجران جدید، در وضعیت بدی قرار خواهد گرفت و بلکه جزیره مرفه ساخته شده پس از جنگ جهانی دوم با طوفانهای بسیار شدیدی رو در رو خواهد ماند. برای اینکه نقش تاریخی آناتولی به عنوان حائل ادامه یابد، چاره‌ای جز حمایت بسیار قوی از ترکیه وجود ندارد. نباید فراموش کرد که راحت‌ترین گزینه حکومت آنکارا در صورتی که به تنهایی مجبور به مقابله با بحرانهای سیاسی به ویژه بحران سوریه و نیز مسائل بنیادین منطقه‌ای باشد، باز کردن گذرگاههای مرزی برای عبور پناهجویان خواهد بود.  

دکتر حاقی اویغور نائب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا