فراز و فرود روابط ترکیه و روسیه

 نمی توان گفت که روابط دو کشور در سالهای جنگ سرد در سطح بسیار خوبی بوده است. اگرچه ترکیه در سال 1964 پس از تحریم تسلیحاتی از سوی امریکا به سیاست بهبود روابط با اتحاد جماهیر شوروی روی اورد، اما کارنامه چندان موفقی نداشت. اگرچه تجزیه و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پس از پایان جنگ سرد فرصتی برای ترمیم مناسبات بین مسکو و آنکارا فراهم کرد اما مسايل بالکان، دریای سیاه و تحولات و بحران های موجود قفقاز مانع تحقق این امر شد. در این دوره ، هر دو کشور پس از جنگ سرد به دنبال نقش جدید در نظم جهانی جدید بودند. بنابراین ، سطح روابط متقابل به حد مطلوب نرسید.

اکنون به تحلیل دکتر مراد یشیل تاش از موسسه ستا در قبال این موضوع توجه فرمایید.

ترکیه و روسیه در طی دهه نخست قرن 21 در تلاش برای ایجاد روابط بر روی مبانی منطقی تری بوده اند. اگرچه مسکو آنکارا را به عنوان رقیب می بیند، اما آن را شریکی می داند که باید در بسیاری از زمینه ها از انرژی گرفته تا تجارت با ان کار کند. از طرف دیگر ، آنکارا نیز ترجیح داده تا با همسایه بزرگ خود که دارای منابع گاز طبیعی بوده و از نفوذ در مسایل منطقه ای و جهانی برخوردار است روابط بهتری داشته باشد. به این ترتیب ترکیه و روسیه توانسته اند تا زمینه های مشترکی برای همکاری و تاسیس روابط حسنه فراهم کنند.

با این حال ، فوران بحران سوریه باعث شد تا دو کشور در مرحله اول با یکدیگر به رقابت بپردازند و در مراحل بعدی آنها به سویی رفتند که بتوانند با هم همکاری کنند. در ابتدا در سال 2015  به دنبال نقض حریم هوایی  ترکیه از سوی یک جنگنده روس این جنگنده سرنگون شد و این حادثه منجر به ظهور یک بحران عمیق بین دو کشور گردید. اما در سال 2016 در نتیجه یک دیپلماسی متقابل، امکان ایجاد روابط حسنه راهبردی بین روسیه و ترکیه مهیا شد. با این حال، در ماه های اخیر، حمایت روسیه از رژیم اسد در زمینه حمله به ادلب به عنوان یکی از آخرین سنگرهای مخالفان در سوریه،  مجددا روابط ترکیه و روسیه را دستخوش تنش کرد.

روابط ترکیه و روسیه البته به سوریه محدود نمی شود. مسکو بر أساس توافقنامه سوچی مدعی انجام مسئولیت های ترکیه در غربال کردن عناصر تندرو در ادلب است. اما ترکیه معتقد است که برای تحقق این انتظارات نخست باید  حملات رژیم اسد متوقف شود. این وضعیت ممکن است باعث ایجاد بحران جدیدی بین مسکو و آنکارا شود و نزدیکی بین دو کشور را وارد دوران جدیدی از رکود کند.

دولت ترکیه با تأکید بر منافع مشترک آنکارا و مسکو سعی دارد تا روابط دو کشور مجددا به یک وضعیت بحرانی بازنگردد. موضوع خرید موشکهای اس-400 از روسیه به رغم اعتراضات آمریکا نشان دهنده اهمیتی است که ترکیه به روابط خود با روسیه قائل بوده است. علاوه بر این از احتمال همکاری دو کشور در زمینه صنایع دفاعی سخن گفته می شود. از سوی دیگر دو کشور در حال انجام یک پروژه مشترک در زمینه انرژی هسته ای هستند و روسیه نیز می خواهد تا توانایی خود در زمینه پروژه انرژی هسته ای را اثبات کند. طبعا این دو زمینه همکاری به اقتصاد بد روسیه نیز کمک می کند. از نظر انرژی ، دو کشور تقریباً به یکدیگر احتیاج دارند. ترکیه، یکی از مهمترین خریداران گاز طبیعی از روسیه است. به همین دلیل مشتری ارزشمندی برای روسیه محسوب می شود. اما در عین حال بخشی از گاز روسیه از طریق ترکیه به اروپا منتقل خواهد شد. بنابراین یک وابستگی متقابل وجود دارد. ضمن اینکه ترکیه، بهشت ارزانی برای گردشگران روس است. گردشگران روسیه از نظر تعداد در ترکیه در مقام نخست قرار دارند.

مسئله سوریه یکی از مهمترین زمینه های مشترک همکاری میان دو کشور است هرچند که بین این دو بازیگر اختلاف نظر وجود داشته باشد. روسیه بدون همراهی ترکیه حتی اگر اقدام به اعلام پیروزی نظامی هم بکند قادر به تاسیس یک ثبات سیاسی پایدار نخواهد شد. تداوم حمله به ادلب و کشتار غیرنظامیان سیاستی عاقلانه برای روسیه نیست. این روند در هفته های اخیر فرصتی برای آمریکا ایجاد کرد تا برای ایجاد خلل در روابط ترکیه و روسیه اقداماتی انجام دهد. به این ترتیب که‌ آمریکا در بالاترین سطح اعلام کرد که در کنار ترکیه خواهد بود.

اگر ترکیه و روسیه نتوانند به اجماع نظری در قبال ادلب دست یابند این امر روابط آنکارا و مسکو را معکوس خواهد کرد. بنابراین ، ادلب یکی از مهمترین موارد آزمایش در روابط میان ترکیه و روسیه است و حل آن نیز آسان نیست. روسیه می باید به منظور حفظ روابط استراتژیک خود با ترکیه از زیاده خواهی دست بکشد و فورا مانع از ادمه حملات رژیم اسد به ادلب شود.

ترجمه: دکتر فرزاد صمدلی