اهداف و پیامدهای کاهش تعهد ایران در قبال برجام

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران دیروز اعلام کردند که ذخایر اورانیوم غنی‌شده 3.67 درصدی این کشور از سقف 300 کیلوگرم معین در توافق‌نامه برجام فراتر رفته است.

ظریف و دیگر مسئولین ایران این تصمیم را قانونی و در راستای اجرای مهلت 60 روزه‌ این کشور به اروپا برای اجرای برجام که سه روز پیش پایان یافت، دانسته‌اند. هرچند در اظهارات همگی آنها نگرانی نسبت به واکنش اروپا دیده می‌شود.

وی در دفاع از این تصمیم ایران و همچنین برای پاسخ به اعتراضات احتمالی گفته است: «این را از حقوق خودمان در برجام می‌دانیم. اروپایی‌ها درباره فروش نفت، حمل‌ونقل و بازگشت دارایی‌ها و عواید فروش نفت تعهد دادند، اما هنوز تعهداتشان را انجام نداده‌اند.»

در همین راستا، سیدامیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، عضو هیئت رئیسه مجلس ایران در مصاحبه با روزنامه «رسالت»؛ ارگان جناح راست سنتی در این کشور گفته است: «پیش‌بینی می‌كنم واكنش سران آمریكا و اروپا به این تصمیم انفعال و عصبانیت باشد».

در این زمینه، دو تن از کارشناسان سیاسی و روابط بین‌الملل در گفتگو با خبرنگار «آناتولی» در تهران تاثیر اقدام اخیر ایران و اجرای گام دوم برجام و عملیاتی‌شدن سازوکار مالی «اینتسکس» با اروپا را بررسی کرده اند.

جاوید قربان‌اوغلی، مدیرکل سابق آفریقای وزارت امور خارجه ایران درباره اقدامات این کشور برای کاستن از تعهدات برجامی خود گفت:

«این گام دوم ایران، نیز در چارچوب برجام و اخطاری به اروپاست تا بکوشد به تعهدات خود عمل کند. ایران قصد خروج از برجام را ندارد. البته این به این شرط است که ایران از حداقل مزایای برجام برخوردار باشد.

اروپایی ها تحت فشار ایالات متحده آمریکا واکنش نشان می دهند و بهتر است در مقابل ایران دست از تهدید بردارند. پیشنهاد ایران این است که آنها به سازوکار خودشان برگردند. حفظ برجام مستلزم انجام حداقل تعهدات است.

ایران می‌خواهد اروپایی‌ها هم به تعهدات خود پای‌بند باشند. اگر اروپا به وظایف خود عمل می‌کرد، چه بسا ایران این گام دوم را برنمی‌داشت. در حال حاضر هم ایران اقدامی دال بر نقش ناقض برجام انجام نداده است.».

او با اشاره به اینکه اینستکس نیز بیشتر برای ایران جنبه سیاسی دارد، تا اقتصادی، تصریح کرد:

«واقعیت این است که توافق برجام، یکطرفه اجرا شده است. تهران پس از مذاکرات طولانی به اروپایی‌ها گفت در سازوکار اینستکس، باید منافع ایران در برجام محقق شود.

اینستکس برای ایران آب باریکه‌ای بیش نیست. با این سازوکار، روال کار اقتصادی ایران عادی نمی شود و نمی تواند نیازهای این کشور را رفع کند، اما ارزش سیاسی بالایی دارد».

این دیپلمات و کارشناس روابط بین الملل در ادامه با تاکید بر اینکه ایران تاکنون تعهدات خود در قبال برجام را داوطلبانه انجام داده است، اظهار داشت:

«اگر طبق برجام کشوری به تعهدات خود عمل نکرد، طرف دیگر نیز حق دارد آن را کاهش دهد. ما اقدامات داوطلبانه را کاهش دادیم. جالب است آمریکا که از برجام خارج شده و آن را قبول ندارد درباره نقض آن به ایران اخطار می دهد».

در ادامه این مصاحبه رضا حجت، تحلیلگر روابط بین الملل نیز به خبرنگار آناتولی گفت:

«فلسفه هر قراردادی این است که طرفین آن را حفظ کنند. از دیدگاه ایران، طرف مقابل تعهدات خود را انجام نداده است. این کشور وقتی با کاهش فروش نفت مواجه شد کوشید جامعه بین المللی را آگاه سازد که اگر تحت فشار باشد از برجام خارج می‌شود.

این تصمیم ایران نتیجه خروج آمریکا از برجام است. تصمیم واشنگتن باعث شد دیگر اعضای برجام نیز برای اجرای تعهدشان با مشکل روبرو شوند. آنها با طراحی اینستکس کوشیدند برجام را حفظ و آمریکا را متقاعد کنند تحریم‌ها را تشدید نکند، اما چنین نشد».

حجت درباره انگیزه و هدف ایران از افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود از سقف 300 کیلوگرم معین در برجام نیز تصریح کرد:

«ایران با دو مساله روبروست؛ دولت این کشور در داخل نتوانست افکارعمومی را متقاعد کند که برجام چه نتیجه ای داشته است. فشار اقتصادی بالا رفت و حتی تاثیرات فرهنگی و اجتماعی نیز داشت. بنابراین دولت در حوزه سیاست داخلی بازنده است.

در سیاست خارجی نیز نخستین تصمیم دولت ایران این بود که به اروپا فشار بیاورد. اروپا از برجام خارج نشد، و ایران را تحریم نکرد اما چون منفعل رفتار کرد باعث شد تهران گام اول برای کاهش تعهدات را بردارد. به همین دلیل اروپا تلاشش را بیشتر کرد».

این کارشناس علوم سیاسی درباره آینده برجام نیز اظهار داشت:

«فکر نمی‌کنم برجام به راحتی حفظ شود. اینستکس برای نفت ایران کاری نمی‌کند. اقتصاد این کشور برمبنای نفت است. حتی درصورت اجرای اینستکس، چشم انداز روشنی ندارد. آمریکا هم اعلام کرده است کشورهای مجری اینستکس را تحریم می‌کند.

البته در مجموع، وجود آن بهتر از نبودنش است، چون راه‌های مذاکره را باز می گذارد و چالش‌ها را کمتر می کند. در حال حاضر می توان گفت بهتر است کشورهای اروپایی جدی‌تر رفتار کنند تا ایران مجبور نشود گام های جدیدی در زمینه برجام را بردارد».