"درگیری مذاهب در اصل نزاع بين قدرت های سیاسی است"

به گزارش خبرگزاری آناتولی، پرفسور محمدعلی بیوک کارا، استاد دانشکده علوم اسلامی دانشگاه «شهر» استانبول طی سخنانی در کنفرانسی با عنوان " نقش مذاهب در بحران منطقه ای: خاورمیانه در بین شیعه گری و سلفیت " که در مرکز مطالعات ایرانی (ایرام) در آنکارا برگزار شد٬ اظهار داشت: درگیری مذاهب در اصل نزاع بین قدرت های سیاسی است و در این قبیل درگیری ها از مذاهب استفاده ابزاری می شود.

ادامه سخنان بیوک کارا به شرح زیر است:

عنوان سخنرانى من بحث بر سر درگیری بین مذاهب است که من آن را مردود می دانم و عمدتا آن را درگیری های سیاسی می پندارم. در این درگیری ها یکی از مهمترین ابزار مورد استفاده، هویت مذهبی است چون این هویت از قدرت بسیار بالایی برخوردار است وهمانند هویت های ملی، قومی و خانوادگی ... هویت مهمی محسوب می شود. طبعا نیروهای منطقه ای نیز از مذاهب موجود استفاده می کنند و ما با دیدن درگیری مذهبی بین آنها فکر می کنیم که موضوع همان درگیری بین مذاهب است.

در قرون گذشته نیز این درگیری ها بصورت نزاع عباسی - فاطمی و یا بعدا عثمانی- صفوی دیده شده که همه آنها نه درگیری های مذهبی، بلکه در اصل نبرد قدرت ها براى أهداف سیاسی بوده است. در دوران معاصر نیز باید براساس همین طرز تلقی به این درگیری ها بنگریم و فراموش نکنیم که قدرت ها از مذاهب به عنوان سلاح خود استفاده می کنند.

اگر به جغرافیای خاورمیانه با تعریف موسع نگاه کنیم و به اوضاع و پراکندگی مذهبی در این منطقه بنگریم متوجه می شویم که از جمعیت 1 میلیارد و 600 میلیون نفری مسلمانان 90 درصد در این منطقه زندگی می کنند و تمامی آنها به مذاهب مختلف منسوب هستند.

می توان گفت که 85 درصد این جمعیت عظیم و شاید 90 درصد آنان اهل سنت هستند و در حدود 10 الی 15 درصد نیز از شیعیان تشکیل می شوند که 90 درصد این افراد شیعه 12 امامی هستند که ما در ترکیه به آنها جعفریه می گوییم. شیعیان در ایران، افغانستان، پاکستان، غرب سوریه، جنوب عراق و یمن حضور دارند. البته فراموش نکنیم که علویان ترکیه جزء شیعیان نیستند و اعتقادات و مراسم دینی انان با شیعیان متفاوت است.

وقتی نیز به جهان اهل سنت نگاه می کنیم متوجه می شویم که بسیاری از آنان حنفی هستند و عمدتا در کشورهای پاکستان و هند و ترکیه حضور دارند. شرق آفریقا، یمن، بنگلادش، مالزی، فیلیپین و اندونزی شافعی هستند و در این میان شمال و غرب آفریقا نیز از مذهب مالکی هستند. کشورهای مصر و فلسطین و اردن و لبنان و سوریه در اصل شافعی هستند. حنبلیان نیز در عربستان سعودی زندگی می کنند. مرکز شبه جزیره عربستان از نظر مذهبی عمدتا حنبلی و از نظر اعتقادی سلفی هستند. چهار کشور ایران، عراق، بحرین و آذربایجان دارای بیشتری جمعیت شیعه در جهان هستند.

عراق محل پيدايش تشیع است. شیعه یک مذهب با منشا عربی است که به مرور تبدیل به مذهبی با نمادهای فارس زبانان شده است. آغاز مذهب شیعه، یک روند سیاسی بوده است و با عنوان شیعه علی در صدر اسلام آغاز شده است. به نظر می رسد که جنوب بغداد مهمترین مرکز شیعیان عراق است.عراق مدفن شش تن از امامان شیعه بوده و امام دوازدهم شیعیان نیز در عراق وارد غیبت کبری شده است. بنابراین عراق از نظر شیعیان بسیار مهم است.

باید بگویم که اهالی جنوب عراق عمدتا در قرن 19 شیعه شده اند. بسیاری از این افراد عشایری بودند که در منطقه مستقر شدند و در اثر مجاورت با شیعیان محل، تشیع را برگزیده اند. در آرشیوهای عثمانی در این خصوص اسناد متعددی وجود دارد. ضمن این که حملات وهابیون که جنوب عراق را تحت تاثیر قرار می داد نه تنها شیعیان بلکه تمامی عشایر کوچرو منطقه و از جمله اهل سنت را نیز هدف قرار می داد. همین امر سبب ظهور سرنوشت مشترکی میان این گروه ها شد. به این ترتیب شیعیان و عشایر کوچرو در کنار هم قرار گرفتند و مذهب عشایر رو به تغییر نهاد.

در شهر مدینه عربستان سعودى گروه کوچكی از شیعیان قديم المسکن زندگی می کنند که فقير هستند. قبر چهار امام شیعه نیز در قبرستان بقیع وجود دارد که البته آرامگاه آنان بعدها در سال 1925 از سوی وهابیون خاندان محمد بن سعود ویران شده است. در واقع شیعه بودن در عربستان سعودی کار سختی است چرا که اکثریت جمعیت این کشور را وهابیون و یا در واقع سلفی ها تشکیل می دهند. البته این گروه خود را با نام سلفی معرفی کرده و خویش را اهل حدیث و قرآن می دانند.

محمد بن عبدالوهاب از سال های 1730 دعوت خود را شروع کرد که البته با مخالفت هایی روبرو شد. به همین دلیل به امیر سعود پناهنده می شود. در توافقنامه ای که در سال 1744 بین اين دو منعقد می گردد امیر عقاید سلفی عبدالوهاب را می پذیرد و در مقابل وی نیز سعود را امیرالمومنین معرفی می کند و مورد حمایت جدی قرار می دهد. بعدها همین توافقنامه در تشکیل حکومت عربستان سعودی نقش مهمی ایفا می کند.

سلفیگری در عربستان سعودی آغاز شده و در جهان اسلام ریشه دوانده است. در کشورهای عربی به رغم اینکه بسیاری از اهالی حنبلی نیستند اما رگه ای از سلفیگری در آنها وجود دارد.

وهابیون شیعیان را مشرک و منحرف می دانند. آنها شیعیان را اهل بدعت معرفی می کنند. به همین دلیل شیعه بودن در عربستانی سعودى وهابی کار بسیار سختی است. وی در نوشته های خود بر روی توحید بسیار تاکید کرده است. از نظر وی این تنها خداوند است که می تواند مورد عبادت و دعا قرار گیرد.

در کتاب توحید عبدالوهاب و همچنین حاشیه هایی که بر آن نوشته است آمده که اگر شما از روح پیغمبر و یا یکی از صحابیون در این دنیا طلب شفاعت و یا استمداد کنید این اصل توحید را مخدوش می کند و این شرک است چراکه فقط از خداوند می توان طلب یاری کرد. در غیر از سلفیون توسلی که شیعیان دارند مکروه است اما شرک نیست.

در فرهنگ تشیع مقدس بودن آرامگاه ها جای مهمی دارد و توسل به صورت پر رنگ دیده می شود. همین امر سبب می شود که سلفیون شیعیان را به شرک متهم می کنند. ضمن اینکه از نظر سلفیون سخنان درشت برخی از شیعیان علیه برخی از خلفا و همچنین حضرت عایشه قابل بخشش نیست.

ضمن این که سلفی ها معتقدند که شیعیان از سنت صحیح خارج شده و احكام متفاوتی دارند، اما غیر از سلفیان، بقيه 90 درصد اهل سنت معتقدند که این اقدامات اگرچه اشتباه است اما این رفتارها آنان را از اسلام خارج نمی کند و صرفا از اهل سنت خارج می شوند. چراکه اهل قبله حتی در صورت اشتباهاتى در عقاید هرگز خارج از دین قرار نمی گیرند. به همین دلیل باز هم می گویم که شیعه بودن در عربستان سعودی کار بسیار سختی است.

عموما عربستان سعودی از سلفی هاى منطقه و ایران نیز از شیعیان حمایت می کنند، اما به رغم تحولات اخیر نباید فراموش کرد که شیعیان و اهل سنت در جغرافیای عربی صدها سال است که در کنار هم زندگی كرده اند و درگیری های مذهبی تنها وسیله ای برای بازی های سیاسی بین قدرت ها بوده است.

در این میان پادشاه اردن ملک عبدالله نخستین کسی بود که در خاورمیانه از هلال شیعی سخن گفت و هرچند از سوی محمد خاتمی رییس جمهوری وقت ایران تكذيب شد، هلال شیعی هلالی تاریخی است و در طول صدها سال وجود داشته و در مقاطعی به صورتی قدرتمند ظهور یافته و در برخی ادوار دیگر رو به افول بوده است. این هلال در دهه های اخیر مجددا قدرتمند شده است.

اوضاع جدید سبب شده تا هلال شیعی از زوایه های ژئوپليتيک و ژئواستراتژیک مورد توجه قرار گیرد. پشت این هلال حمایت ایران قابل مشاهده است. اما آن چه که جهان عرب اهل سنت را برآشفته تلاش ایران برای تاسیس حکومت های مورد نظر خود با استفاده از هلال شیعی است. ضمن این که برخی از سخنان ایرانیان نیز اعراب اهل سنت را نگران می کند.

نهایت این که عربستان سعودی در راس جبهه ضد شیعی در خاورمیانه قرار دارد و ایران نیز در حال حمایت جدی و همه جانبه از گروه های شیعی و یا گروه های نزدیک به شیعیان است. در چنین شرایطی سلفی ها کار را به تکفیر کشانده و شیعیان نیز دچار فرقه گرایی افراطی شده اند، اما باید گفت که این تقابلات مذهبی با گردهمایی عالمان هر دو مذهب قابل حل و فصل نیست. چراکه این جنگ را سیاستمداران شروع کرده اند و باید آنان نیز تمام کنند.

گفتنى است در کنفرانس مذكور تعداد زیادی از اساتید، دانشجویان و پژوهشگران علوم اسلامی نیز حضور داشتند.