ترک های لبنان و میراث عثمانی: پل دوستی بین ترکیه و لبنان

طی روزهای گذشته با برگزاری نشستی در آنکارا در مورد گزارشی با عنوان "موجودیت ترک در لبنان و میراث عثمانی: پل دوستی بین ترکیه و لبنان" ارائه اطلاعات شد. در مراسم افتتاحیه این نشست قدرت بلبل رئیس اداره جوامع ترکهای خارج از کشور و اقوام خویشاوند و نیز شعبان کارداش رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه به ایراد سخنرانی پرداختند. در ادامه پانل ویژه ای نیز برگزار گردید. در این پانل نیز اویتون اورهان از مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه، خالد تادموری از دانشگاه لبنان و خدور عباس معاون جمعیت ترک لبنان به ارائه مقاله و بحث و بررسی پیرامون موضوع پرداختند.
ریشه های موجودیت ترک در لبنان به قرن ۱۲ میلادی باز می گردد. اما جمعیت ترکیه برای اولین بار در سال ۱۹۸۹ از وجود ترکها در لبنان خبردار شد. در سال ۱۹۸۹ فرمانده ترکمن خالد اسد که بعنوان سرباز در ارتش لبنان انجام وظیفه می کرد، متوجه می شود که او به زبان ترکی سخن می گوید. بنابراین او را با خود به سفارت ترکیه در لبنان می برد. بدین ترتیب اولین ارتباط برقرار می شود. خالد اسد با ابراهیم دجله لی سفیر ترکیه در بیروت دیدار کرده و می گوید که از اهالی روستای کاوشرا می باشد. سفیر ترکیه نیز از روستای کاواشرا دیدن می کند. در سال ۱۹۸۹ بدلیل آغاز جنگ داخلی در لبنان، ترکمن ها وظیفه پاسداری از سفیر را در راه بازگشت به ترکیه بر عهده می گیرند و او را تا ترابلس همراهی می کنند. پس از این اولین دیدار، بازدید از ۲ روستای ترکمن موجود در منطقه آکار تبدیل به سنتی می شود که سفیران ترکیه به هنگام برعهده گیری پست سفارت در بیروت آن را بجای می آورند. حتی سالهای طولانی چنین تصور می کردیم که ترکها تنها در منطقه آکار لبنان ساکن هستند. سپس با کسب اطلاعات از ترکمن های ساکن روستای کاواشرا در سال ۲۰۰۷ با ترکمن های منطقه بالبک و در سال ۲۰۱۱ نیز با ترکمن های منطقه دنیّه آشنا شدیم.
امروز می توانیم موجودیت ترکها در لبنان و میراث عثمانی را در ۸ سرفصل مطالعه کنیم. ترکمن های آکار، ترکمن های بالبک، ترکمن های دنیه، ترک های کرت، شهروندان ترکیه که مقیم لبنان هستند، خانواده هایی که از آناتولی به این منطقه کوچ کرده اند، ترکمن های سوریه و چرکزها.
منطقه آکار در شمال لبنان واقع شده است. در آکار دو روستای ترک به نامهای کاواشرا و آیدامون وجود دارد. روستای کاواشرا از آنجایی که از زبان ترکی پاسداری کرده و اولین روستایی بوده که با ترکیه ارتباط برقرار کرده، در اولویت قرار دارد. انی روستا در حدود ۳۰۰۰ نفر جمعیت دارد. روستای آیدامون که دیگر روستای این منطقه می باشد، دارای ۵۰۰۰ نفر جمعیت می باشد که از این تعداد نزدیک به ۳۵۰۰ تن ترک می باشند. در روستای ماستا حسن نیز که در نزدیکی آن واقع شده، ۳۵۰ ترکمن و در روستای الدیبابیه نیز ۵۰ ترکمن زندگی می کند. در روستای ۲۵۰۰ نفری الداویس نیز چند خانواده و نزدیک به ۵۰ ترکمن زندگی می کنند. در مجموع تعداد ترکهای ساکن منطقه آکار به ۷۰۰۰ تن می رسد.
ترکیه با ترکهای بالبک به واسطه ترکهای آکار و در سال ۲۰۰۷ آشنا شد. در این منطقه ۵ روستای ترکمن وجود دارد. همچنین روستای دیگری که ساکنین آن از عربها و ترکمن ها تشکیل شده است. در دوریس ۷۰۰، شیمیه ۱۲۰۰، نعنانیه ۹۰۰، حدیدیه ۶۰۰ و مشعری القا ۵۰۰ ترکمن یعنی در مجموع ۴۰۰۰ ترکمن در این منطقه زندگی می کنند.
ترکیه با ترکهای دنیّه در سال ۲۰۱۱ آشنا شد. در این منطقه در روستای هاوارا ۶۰۰ و در روستای قورهیه ۱۰۰ ترکمن زندگی می کنند.
احتمال می رود که امروزه نزدیک به ۱۰ هزار ترک اهل کرت ساکن لبنان باشند. همچنین نزدیک به ۵۰ هزار شهروند ترک نیز به دلایل اقتصادی به بیروت مهاجرت کرده و در آنجا ساکن شده اند. در ترابلس و آکار خانواده های بزرگی وجود دارند که از قدرت اقتصادی و موقعیت اجتماعی بالایی برخوردارند و گفته می شود که در دوره عثمانی به این منطقه مهاجرت کرده اند. در ترابلس نزدیک به ۲۰۰ خانواده وجود دارد که نام فامیل آنها ترکمن می باشد و با یکدیگر ارتباط خویشاوندی دارند. "جمعیت ترکمن های لبنان" نیز که از سوی خانواده های ترکمن تاسیس یافته، به فعالیتهای خود ادامه می دهد. چرکز های ساکن منطقه نیز که در پی جنگ عثمانی – روسیه (۱۸۷۷ – ۱۸۷۸) در خاورمیانه اسکان داده شدند، هنوز ارتباط خود با ترکیه را قطع نکرده اند.
به دلیل بروز جنگ داخلی در سوریه نیز تعدادی زیادی از ترکمن های سوریه به لبنان مهاجرت کردند. ترکمن های حلب و لاذقیه به ترکیه پناهنده شدند. ترکمن های حمص و تارتوس نیز به مناطق ترکمن نشین آکار و بالبک در لبنان مهاجرت کردند. ۶۰۰۰ تن از این افراد در منطقه آکار و ۱۵۰۰ تن نیز در منطقه بالبک اسکان گزیدند. نزدیک به ۵۰۰ تن از ترکمن های ساکن دمشق نیز به بیروت و ترابلس در لبنان مهاجرت کردند.
سفر رجب طیب اردوغان نخست وزیر وقت ترکیه در سال ۲۰۱۰ به لبنان و سخنرانی وی در نزدیکی روستای ترکمن نشین کاواشرا نقطه عطف بسیار مهمی در تغییر نگاهها به ترک های لبنان شد. اعلام حمایت ترکیه از ترکمن های لبنان باعث تقویت موقعیت و وجهه آنها شد. با افتتاح مرکز فرهنگی یونس امره در لبنان به سال ۲۰۱۳ و شعبه آژانس همکاری و هماهنگی ترک موسوم به تیکا در سال ۲۰۱۴ باعث افزایش ارتباط ترکمن های این منطقه با ترکیه شد. علیرغم تمامی این تحولات در اوضاع و احوال ترک های لبنان، هنوز در وضعیت سیاسی آنها تغییری حاصل نشده و هنوز هیچ نهاد مدنی مستقل و یا نماینده سیاسی ندارند و طی روزهای آتی باید اقدامات لازمه در این زمینه نیز به انجام برسد.
تقریبا تا چند سال پیش، ترکهای ترکیه و سایر نقاط جهان از وجود ترکها در لبنان بی خبر بودند. گر چه این موضوع امروزه گاهگداری در افکار عمومی جهان و بخصوص ترکیه مورد بحث و بررسی قرار می گیرد، اما هنوز هم تحقیقات مبسوط در این زمینه انجام نگرفته است.
گزارش "ترک های فراموش شده، وجود ترکها در لبنان" که اویتون اورهان در سال ۲۰۱۰ به قلم گرفت، کتاب نوشته شده از سوی تورگوت ییلماز و مراد دمیرتپه که با عنوان جمهوری های ترک و اقوام خویشاوند در سال ۲۰۱۵ منتشر گردید، سرفصل "ترکهای خاورمیانه" از کتاب ۲۰۱۳ نوشته جمیل داغجی ایپک و گزارش که با همکاری اویتون اورهان، موسی بوداک و سلجان اؤزدمیر در مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه آماده و منتشر گردیده می تواند برای کسانی که علاقمند تحقیق در این زمینه هستند، مفید واقع شود. بدونن شک طی روزهای آتی تحقیقات مفیدی در این زمینه انجام خواهد گرفت و نوشته های پرباری منتشر خواهد شد.
نویسنده: جمیل داغجی ایپک عضو هیات علمی رشته روابط بین الملل دانشگاه آتاتورک

مترجم: فریبا اوغوز