دلایل کاهش قیمت نفت و تاثیر آن بر اقتصاد جهانی

ترکیه کشوری است که در نقطه تلاقی کشورهای اروپا و آسیا به یکدیگر قرار دارد. از این نقطه نظر نیز هم از نیازهای بازار داخلی به انرژی و هم از نقطه نظر انتقال انرژی به اروپا، از تلاطمات بازار انرژی تاثیر می پذیرد. انرژی از جهت رشد اقتصادی یک کشور، ابزاری غیرقابل اجتناب است و از نظر اهداف توسعه اقتصادی از موقعیت استراتژیک برخوردار است.
در اواخر سال ۲۰۱۴ و اوایل ۲۰۱۵ شاهد افت شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی بودیم. در این نوشته نگاهی خواهیم داشت بر اهمیت قیمت نفت و دلایل وضعیت اخیر و نیز تاثیر این امر بر اقتصاد جهانی. هفته آینده نیز تاثیر کاهش قیمت نفت بر اقتصاد جهانی را مورد ارزیابی قرار خواهیم داد.

انرژی و بخصوص از جایگاه مهمی در اقتصاد یک کشور برخوردار است. نفت مهمترین منبع انرژی جهان است و این امر طی ۲۰ سال آینده نیز به همین شکل خواهد بود. بر اساس اطلاعات صادره از سوی آژانس بین المللی انرژی، ۳۵.۷ درصد از نیاز انرژی جهان از نفت تامین می گردد. شرکتها برای تولید کالا و خدمات جدید نیاز به انرژی دارند. بدین دلیل افزایش قیمت نفت سبب افزایش قیمت تمام شده کالا و خدمات می گردد. بنابراین افزایش قیمت نفت، تاثیر منفی بر اقتصاد بازار دارد. اما این امر در مورد کشورهایی که صادر کننده انرژی می باشند، کاملا برعکس است. افزایش قیمت نفت باعث افزایش درآمد این کشورها و در نتیجه رونق اقتصاد و بازار آنها می گردد.
قیمت نفت قبل از بحران مالی جهانی ۲۰۰۸، به بیش از ۱۴۰ دلار رسیده بود. اما با بروز بحران در سال ۲۰۰۸، این رقم به طور ناگهانی به ۴۰ دلار افت کرد. اما با بهبود وضعیت اقتصاد جهانی ،قیمت نفت بار دیگر تا ۱۲۰ دلار افزایش یافت. افزایش قیمت نفت تا ۱۲۰ دلار باعث گردید تا بسیاری از شرکتها و کشورها بر فعالیتهای خود در جهت اکتشاف و استخراج نفت بیافزایند. همچنین علاوه بر افزایش فعالیتهای تجسس نفت، تلاشها در جهت تولید انرژی های جایگزین همچون استخراج گاز صخره ای افزایش یافت. بدین ترتیب ورود منابع جدید انرژی به بازار که در آفریقا و اروپای شمالی کشف شده بود، سبب شد تا ابتدا قیمت گاز طبیعی و پس از آن نیز قیمت نفت کاهش یابد.

افزایش قیمت نفت به معنی ارائه منابع جدید انرژی به بازار مصرف می باشد. این امر در بلند مدت به ضرر کشورهای صادر کننده انرژی می باشد. یکی دیگر از دلایل کاهش قیمت نفت، پایین بودن انتظارات رشد در اقتصاد جهانی است. رشد آهسته سبب شده است تا میزان نیاز به انرژی نیز کاهش یابد و چنانچه پیداست، بهبود وضعیت اقتصاد جهان در سال ۲۰۱۵ نیز تاثیری بر افزایش تقاضا نخواهد داشت.
صندوق بین المللی پول، انتظار خود از رشد اقتصاد جهانی را در سال ۲۰۱۴ به میزان ۰.۱ درصد و در سال ۲۰۱۵ نیز به میزان ۰.۲ درصد کاهش داد. همچنین در بعد جهانی نیز در تخمین های خود در مورد رشد اقتصادی کشورهای آلمان، روسیه، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، برزیل و نیز بسیاری از کشورهای در حال توسعه گروه ۲۰ در جهت منفی تجدید نظر کرد. تنها کشورهای ایالات متحده آمریکا و انگلستان در این مورد مستثنی ماندند. کاهش تقاضا در بازارهای جهانی به معنی کاهش تولید و در نتیجه کاهش میزان نیاز به انرژی می باشد. همچنین کاهش تولید کالا، سبب کاهش نیاز به حمل و نقل و در نتیجه کوچک شدن بازار حمل و نقل نیز می گردد.
اما کاهش قیمت نفت در کشورهای صادر کننده و وارد کننده این ماده، نتایج بسیار متفاوتی را دربر دارد. کاهش قیمت نفت در کشورهای وارد کننده آن باعث می گردد تا قیمت تمام شده کالاهای تولیدی پایین آید و در نتیجه کالای بیشتری را با قیمت پایین وارد بازار می کنند. همچنین از آنجاییکه میزان ارز پرداختی بابت نفت کاهش می یابد، پرداخت بدهی های خارجی نیز آسان می شود. بنابراین با پایین آمدن قیمت نفت، کسری بیلان تجاری در کشورهای وارد کننده این ماده کاهش می یابد. اما وضعیت در کشورهای صادر کننده آن کاملا برعکس است.
نفت یکی از مهمترین محصولاتی است که تاثیر بسیاری بر اقتصاد جهانی دارد. ترکیه از نظر ذخایر نفت و گاز بسیار فقیر می باشد. اما در نقطه تلاقی کشورهای تولید کننده و صادر کننده نفت قرار دارد. بدین دلیل تلاطمات در بازار نفت و انرژی تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد ترکیه دارد.
بطور خلاصه در دوره های اخیر در نتیجه ورود منابع جدید انرژی به بازار و تلاش تولیدکنندگان نفت در جهت ثابت نگه داشتن میزان تولید باعث شد تا قیمت نفت با کاهش مواجه گردد. همچنین انتظارات پایین از رشد اقتصاد جهانی نیز تاثیر بسزایی در این مورد داشت. تغییرات در بازار انرژی، در طولانی مدت تاثیر زیادی بر ساختار اقتصادی دارد. اقتصاد ترکیه نیز که وارد کننده انرژی می باشد از این امر تاثیر خواهد پذیرفت. همچنین ترکیه به خاطر موقعیت حساسی که در این مورد دارد، تاثیر مضاعف از این امر خواهد پذیرفت. در برنامه آینده به ارزیابی این تاثیر این امر بر روی ترکیه خواهیم پرداخت.

نویسنده:دکتر حسین قراملکی عضو هیات علمی رشته اقتصاد دانشگاه کارابوک

مترجم: فریبا اوغوز