نخجوان پل ارتباطی شرق و غرب جهان ترک

جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان که روز دوشنبه 25 سپتامبر میزبان رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه بود با آثار تاریخی و موقعیت جغرافیایی متمایز خود، برای آذربایجان و ترکیه و همچنین برای کل جهان تُرک حائز اهمیت است.

جمهوری خودمختار نخجوان، تنها مرز زمینی آذربایجان با ترکیه با خطی به طول 17.7 کیلومتر به عنوان دروازه ترکیه به جهان تُرک محسوب می‌شود.

نخجوان که در طول تاریخ به دلیل موقعیت جغرافیایی، نقطه انتقال و اتصال مهم شرق-غرب و شمال-جنوب بوده است، در دوره‌های مختلف تحت سلطه سلجوقیان، اتابکان آذربایجان، خوارزمشاهیان، ایلخانیان، تیمورها، آک کویونلولار، قاراقویونلولار، عثمانیان، صفویان و قاجارها قرار گرفته است. نخجوان که در قرن هجدهم توسط خان‌های محلی اداره می‌شد، در اوایل قرن نوزدهم به روسیه تزاری ضمیمه شد.

نخجوان که اکثر جمعیت آن را ترک‌های آذربایجان تشکیل می‌دهند، در 28 می 1918 پس از انقلاب بلشویکی 1917 روسیه، اعلام استقلال کرد و از حملات ارمنی‌ها بین سال‌های 1918 الی 1921 آسیب‌های فراوانی دید. اما با کمک تعداد کمی از افسران و سربازان ترک و سلاح‌های باقی‌مانده از ارتش ترکیه در هنگام عقب‌نشینی، مقاومت قهرمانانه از خود نشان داد.

اراضی نخجوان پس از تصمیم شوروی برای دادن منطقه تُرک نشین زنگه زور به ارمنستان در سال 1920، از بقیه اراضی جمهوری آذربایجان جدا ماند.

نخجوان با معاهده مسکو که در 16 مارس 1921 بین ترکیه و اتحاد جماهیر شوروی امضا شد، ساختاری خودمختار به دست آورد و به شرط عدم واگذاری به کشوی دیگر به آذربایجان واگذار شد.

همین موضوع در توافق‌نامه قارص که در 13 اکتبر 1921 بین ترکیه، شوروی، آذربایجان، ارمنستان و گرجستان امضا شد، تأیید گردید و ترکیه ضامن باقی ماندن نخجوان به عنوان یک جمهوری خودمختار وابسته به آذربایجان شد.

در سال‌های بعد، ارمنستان سعی کرد نخجوان را مانند زنگه‌زور به خود ضمیمه کند، اما مطابق با مفاد قرارداد مسکو و قارص، نخجوان به عنوان یک «جمهوری خودمختار» وابسته به آذربایجان به حیات خود ادامه داد.

در کتب تاریخ یوسف کمال بیگ که یکی از اعضای هیئتی بود که قبل از معاهده مسکو برای مذاکره به روسیه رفته بود، آمده است: یوسف کمال بیگ یک روز قبل از خروج از آنکارا با مصطفی کمال پاشا ملاقات کرد و گفت: پاشا، اگر روس‌ها اصرار بر موضوع نخجوان داشته باشند، چه کار کنیم؟ آتاترک پاسخ داد: نخجوان دروازه ترکیه است. با در نظر گرفتن این موضوع تمام تلاش خود را بکنید.

جمهوری خودمختار نخجوان با حدود 500 هزار نفر جمعیت توسط نماینده تام الاختیار رئیس جمهور آذربایجان اداره می‌شود.

گاز طبیعی نخجوان در حال حاضر از ایران تامین می‌شود. ترکیه و آذربایجان در تاریخ 15 دسامبر 2020 "یادداشت تفاهم تامین گاز طبیعی در جمهوری خودمختار نخجوان" را امضا کردند تا وابستگی نخجوان به ایران برای گاز طبیعی را به صفر برسانند.

بر اساس این تفاهم‌نامه، یک خط لوله جدید به طول 85 کیلومتر تا نخجوان به عنوان ادامه خط لوله گاز طبیعی ایغدیر ساخته می‌شود که از طریق خط اصلی انتقال گاز طبیعی آنادولوی شرقی خارج می‌شود. این خط لوله که ظرفیت حمل و نقل سالانه 500 میلیون متر مکعب خواهد داشت، در زمان راه اندازی، تمامی نیازهای گاز طبیعی نخجوان را تامین می‌کند.

نبود ارتباط زمینی با استان‌های غربی آذربایجان به عنوان بزرگترین مانع توسعه نخجوان مطرح می‌شود. آذربایجانی‌ها تنها از طریق هوایی یا از طریق ایران به نخجوان دسترسی دارند.

زمانی که کریدور زنگه‌زور به بهره برداری برسد، استان‌های غربی آذربایجان و نخجوان را از طریق ارمنستان به هم متصل می‌کند و همچنین یکی از مسیرهای کریدور مرکزی خواهد بود که از چین به آسیای مرکزی، دریای خزر، قفقاز و ترکیه امتداد دارد. بدین ترتیب اهمیت نخجوان بیش از پیش افزایش خواهد یافت.

منبع: خبرگزاری آناتولی 

نویسنده: روسلان رحیم‌اف