سرنوشت نامعلوم پناهجویان افغان در ایران

دکتر آرش نصراصفهانی، جامعه‌شناس و معاون امور اجتماعی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران طی مقاله‌ای درباره مشکلات عدیده و گسترده پناهجویان افغان که از حدود چهل پیش تاکنون به ایران مهاجرت کرده‌اند، گفت که سیاست‌های این کشور سبب شده است تا افغانستانی‌ها صرف‌نظر از سابقه سکونت و پیوند با جامعه ایرانی همواره از حقوق کامل شهروندی محروم باشد و مجموعه‌ای از تبعیض‌های قانونی را تجربه کنند.

به گزارش روزنامه «فرهیختگان» ایران، وی در این مقاله همچنین درباره محرومیت این مهاجران از شهروندی ایران اظهار داشت: ایران تمام درها را به روی شهروند ایرانی شدن مهاجران افغانستانی بسته است. جز در موارد استثنایی مانند ازدواج با مرد ایرانی که به‌ندرت هم اتفاق می‌افتد. افغانستانی‌ها امکانی برای دریافت تابعیت یا حتی اقامت بلندمدت در ایران ندارند.

وی افزود: کسانی در ایران به دنیا آمده‌اند و بزرگ شده‌اند و تمام مراحل جامعه‌پذیری را در جامعه ایران طی کرده‌اند. بسیاری از آنها هیچ تجربه مستقیمی از افغانستان ندارند و بیش از آنکه تحت‌تاثیر موطن پدری خود باشند به جامعه محلی و ایران متعلقند. اما این افراد با آنکه خواهان به رسمیت شناخته شدن توسط جامعه ایرانی به‌عنوان عضوی از جامعه هستند همواره طرد شده و بیگانه خوانده می‌شوند.

این جامعه‌شناس نگرش منفی جامعه ایران به مهاجران افغان را نیز چنین توضیح داد: جامعه ایران همواره افغانستان و افغانستانی را دیگر فرومرتبه خود تصور می‌کند و این در نحوه تعامل ما با پناهندگان نیز خود را نشان می‌دهد. نه‌تنها قوانین ما به نحوی تنظیم شده که مانع از ادغام اجتماعی افغانستانی‌ها در ایران شود، بلکه رفتار بخشی از مردم در کوچه و خیابان نیز مبتنی‌ بر همین نگاه بالا به پایین جامعه ایرانی به افغانستان و افغانستانی است.

وی این نگاه منفی جامعه ایران به افغان ها را از عوامل تبعیض اقتصادی و خشونت علیه آنها دانسته و گفته است: بخشی از نگرش منفی ایرانیان به اتباع افغانستانی خصوصا در میان طبقات فرودست به سبب احساس رقابت اقتصادی است. درواقع برخی از کارگران ایرانی به غلط تصور می‌کنند کارگر افغانستانی عامل بیکاری یا شرایط بد اقتصادی آنهاست و درنتیجه افغانستانی‌ها را رقیب خود می‌دانند. این رقابت بر سر منابع محدود سبب شکل‌گیری نگرش منفی است که می‌تواند حتی در قالب خشونت خود را نشان دهد. برخی مسئولان دولتی و رسانه‌ها نیز با دامن زدن به این موضوع آن را در میان توده‌های فقیر تقویت می‌کنند.

گفتنی است؛ آمار دقیقی درباره افغان‌های ساکن ایران وجود ندارد. مسئولین دولت سابق افغانستان جمعیت آنها را 2.5 میلیون نفر اعلام کرده‌اند. عباس عراقچی، معاون سابق وزیر امور خارجه ایران دو سال پیش شمار آنان را بیش از سه میلیون نفر دانست. کریم همتی، رئیس جمعیت هلال‌احمر ایران یک سال پیش گفت که این کشور قرار است برای دو تا سه میلیون مهاجران قانونی و غی قانونی افغانستانی کد اختصاصی واکسیناسیون کرونا اعلام کند.