روابط ترکیه و مصر

نشست همکاری استراتژیک در سطح عالی بین ترکیه و مصر که در 4 سپتامبر 2024 در آنکارا برگزار شد، حاکی از تغییر و روند بازسازی قابل توجه در روابط دو کشور است. در نتیجه این نشست 16 توافقتنامه امضا و بیانیه مشترک 36 ماده‌ای منتشر شد. این توافقات و بیانیه تاکید می‌کند که پس از یک دوره اختلاف و تنش نزدیک به یک دهه، روابط دو کشور دوباره وارد مرحله عادی سازی شده است. پایان تنش‌ها به ویژه پس از برکناری محمد مرسی، رئیس جمهور مصر در سال 2013، تحول مهمی از نظر ثبات منطقه‌ای تلقی می‌شود.

دوره تنش باعث شد تا آنکارا و قاهره در موضوعات مختلف بین‌المللی با یکدیگر رقابت کنند. لیبی یکی از بارزترین نمونه‌های این رقابت بود. قاهره ضمن تلاش برای ایجاد تعادل در وضعیت لیبی، راهبردی را برای محدود کردن نفوذ ترکیه در این کشور اتخاذ کرد. از سوی دیگر رقابت بر سر منابع انرژی در شرق مدیترانه باعث شد تا روابط دو کشور بیش از پیش تیره شود. در این دوره، ترکیه با اتخاذ سیاست خارجی قاطعانه‌تر در لیبی و مدیترانه شرقی، به رویکردهای مخالف مصر پاسخ داد. دو کشور وارد یک مبارزه ایدئولوژیک و ژئوپلیتیکی در پویایی پیچیده و متغیر خاورمیانه شدند.

در طول این روند، روابط اقتصادی به عنوان پلی بود که روابط بین دو کشور را حفظ کرد. همکاری اقتصادی و گفتگو در سطوح دیپلماتیک و اطلاعاتی، مانع از گسست کامل روابط شد. دیدار رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر در جام جهانی که در دوحه پایتخت قطر در سال 2022 برگزار شد به آنها کمک کرد تا از آستانه روانی بین دو کشور عبور کنند. این دیدار زمینه را برای تصمیم گیری دو کشور برای تعیین مجدد سفرای خود و عادی‌سازی روابط فراهم کرد. سفر اردوغان به مصر در فوریه 2024 نقطه عطف مهمی در روابط ترکیه و مصر تلقی شد.

در دوره جدید، روابط ترکیه و مصر در بسیاری از جنبه‌های استراتژیک تغییر شکل یافته است. در مقایسه با سال 2013، تغییرات قابل توجهی در محیط استراتژیک منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) رخ داده است. اگرچه فضای مناقشه‌ای که پس از بهار عربی به وجود آمد، بسیار تغییر کرده است، اما تفاوت‌های قابل توجهی در موقعیت منطقه‌ای دو کشور وجود دارد. وضعیت لیبی همچنان به عنوان یک موضوع مهم در روابط ترکیه و مصر مطرح است. در حالی که مصر حضور نظامی و دیپلماتیک قوی در شرق لیبی دارد، ترکیه یک بازیگر مهم نظامی و سیاسی در غرب لیبی است. این نشان می‌دهد که رقابت نظامی و سیاسی بین دو کشور ممکن است حل مناقشه در لیبی را دشوار کند. هم آنکارا و هم قاهره باید یک رویکرد مشترک برای تضمین ثبات سیاسی و حفاظت از تمامیت ارضی در لیبی اتخاذ کنند.

محیط منطقه‌ای در شرق مدیترانه نیز به طور قابل توجهی تغییر کرده و ترکیه از نظر قدرت نظامی، اقتصادی و سیاسی به عنوان بازیگر بسیار مؤثرتری ظاهر شده است. مصر نقش مهمی در ژئوپلیتیک انرژی ایفا می‌کند. هر دو کشور از نظر صلاحیت‌های دریایی در دریای مدیترانه بازیگران مهمی هستند. بدون در نظر گرفتن اسرائیل، روابط ترکیه و مصر باید در چارچوب جدیدی که با عادی‌سازی منطقه‌ای که در دهه 2020 آغاز شد، تنظیم شود. عادی‌سازی روابط ترکیه با امارات متحده عربی و عربستان سعودی از روند عادی‌سازی آنکارا و قاهره حمایت کرد. علاوه بر این، روند عادی‌سازی قطر در خلیج فارس و پایان دوره‌های درگیری به تجدید ساختار روابط بین دو کشور کمک کرد.

در 7 اکتبر 2023، نقش بی‌ثبات‌کننده اسرائیل در منطقه اهمیت نظامی و دیپلماتیک ترکیه و مصر  در حوزه ژئوپلیتیکی عربی را هر چه بیشتر آشکار کرد. درگیری در غزه، بیشتر از یک مسئله امنیت ملی برای هر دو کشور به یک بحران امنیتی مرزی و انسانی تبدیل شده است. تلاش‌های دیپلماتیک ترکیه و مصر برای وادار کردن اسرائیل به آتش‌بس، ممکن است دو کشور را به سمت اهداف مشترک سوق دهد. این دیدگاه که جنگ غزه باید پایان یافته، آتش بس پایدار اعلام شده، کمک‌های بشردوستانه به منطقه انتقال یافته، منطقه بازسازی شده و کشور مستقل فلسطین بر اساس مرزهای 1967 تاسیس شود، این دو کشور را قادر می‌سازد تا به یک نقطه مشترک برسند.

روابط ترکیه و مصر در پرتو پویایی‌های جدید منطقه‌ای، ویژگی استراتژیک پیدا کرده است. روابط دیپلماتیک دو کشور در زمینه‌های مختلف مانند اقتصاد، تجارت، امنیت، دفاع، محیط زیست و ابتکارات آب و هوایی پیشرفت می‌کند. دستیابی به حجم تجارت 15 میلیارد دلاری که در جمع اهداف اقتصادی قرار دارد، می‌تواند فرصت‌های اقتصادی به هر دو کشور عرضه کند.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی