آخرین پرده در قره‌باغ کوهستانی آذربایجان

در حالی که نیروهای مسلح آذربایجان گام به گام وارد منطقه قره‌باغ کوهستانی می‌شوند، به نظر می‌رسد که دیگر پرده نهایی برای اشغال ارامنه در اینجا باز شده است. در حالی که نزدیک به 30 سال از اشغال قره‌باغ  توسط ارمنستان از طریق جمعیت ارمنی در منطقه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سپری می‌شود، جنگ دوم قره باغ در سپتامبر 2020 رخ داده و این بار ارامنه شکست خوردند. اکنون ارتش آذربایجان با اجرای عملیات ضد تروریستی، روندی را که در سال 2020 آغاز کرده بود به پایان رساند.

داستان قره‌باغ تا تاریخ فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی امتداد می‌یابد. جنگی که توسط ارمنستان برای حفاظت از ارامنه در قره‌باغ بین فوریه 1988 و مه 1994 آغاز شد، منجر به اشغال منطقه قره‌باغ و ادعای ارامنه مبنی بر یک دولت مستقل در این منطقه گردید. در آن دوره حمایت روسیه از ارامنه تعیین کننده بود. اگرچه در طول جنگ قتل عام‌های جدی علیه آذربایجانی‌ها صورت گرفت، اما جامعه بین‌المللی ترجیح داد سکوت کند. البته لابی‌های ارمنی در این سکوت تاثیر زیادی داشتند. فقط، در شرایطی که توازن قدرت در منطقه تغییر کرد، آذربایجان، سرانجام برای آزادسازی سرزمین‌های اشغالی خود در سپتامبر 2020 وارد عمل شد.

جنگ 27 سپتامبر 2020 قره‌باغ کوهستانی، جنگ دوم قره‌باغ نام گرفته و با برتری مطلق آذربایجان به نتیجه رسید. البته ظهور ترکیه، شریک استراتژیک و متحد اصلی آذربایجان، به عنوان یک قدرت نظامی رو به رشد در اینجا تأثیر بسزایی داشت. تقسیم تجربه و تجارب بین ارتش ترکیه و ارتش آذربایجان و عرضه سخاوتمندانه امکانات صنایع دفاعی رو به رشد ترکیه برای استفاده آذربایجان نیز تأثیر تسریع کننده‌ای ایجاد کرد. در حالی که درگیری‌های آغاز شده در 27 سپتامبر حدود 44 روز به طول انجامید، به دلیل برتری فنی و آموزش ارتش آذربایجان و تأثیر دکترین نظامی جدید ترکیه بر اساس پهپادها در میدان، نیروهای ارمنی در مدت کوتاهی شکست خورده و با توافقی که در نتیجه میانجیگری روسیه انجام شد، موافقت کردند. علاوه براین، مبارزه قدرت در ارمنستان و مشکلات پاشینیان با روسیه نیز در تضعیف ارامنه تأثیر جدی داشت. در نهایت ارتش آذربایجان بسیاری از مناطق قره‌باغ کوهستانی از جمله شوشا را آزاد کرده و ارتباط ارمنستان و قره‌باغ را از طریق کریدور لاچین تحت کنترل خود درآورد. فقط، به دلیل عدم رعایت ضروریات توافق‌نامه صلح توسط ارامنه، فعالیت‌های مسلحانه آنها در منطقه، اقدامات تروریستی و باز نشدن کریدور زنگزور که بخشی از توافق‌نامه است، ارتش آذربایجان مجددا وارد عمل شده و عملیات نظامی جامعی آغاز کرد، با این عملیات که تنها 24 ساعت به طول انجامید، نیروهای ارمنی باقیمانده در منطقه شکست خورده و به دلیل عدم حمایت پاشینیان و باز ماندن از ادامه مقاومت، بالاجبار تسلیم شدند. اکنون در حالی که ارتش آذربایجان گام به گام بر قره‌باغ تسلط کامل پیدا می‌کند، نیروهای مسلح ارمنستان به طور کامل منطقه را ترک می‌کنند. بدین ترتیب آذربایجان سرزمین‌های خود را که بیش از 30 سال است در اشغال بود، آزاد می‌کند.

ارمنستان تحت رهبری پاشینیان دو گزینه دارد. یا مشکلات خود با ترکیه و آذربایجان را با مصالحه بر سر میز حل کرده و با پیوستن به کشورهای همسایه از نظر اقتصادی و سیاسی، سهم خود را از رفاه خواهد گرفت، یا به درگیری ادامه داده و موجب باخت کشورش خواهد شد. به نظر می‌رسد ارمنستان که از نظر نامتقارن ضعیف و در تنگنا قرار گرفته است، روی گزینه اول سرمایه‌گذاری کند. فقط، پیش‌بینی این که آیا توازن قدرت و درگیری در داخل ارمنستان اجازه چنین سیاستی را خواهد داد یا خیر؟ چندان ‌آسان نیست.

نویسنده: جان آجون پژوهشگر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه