چهارچوب سیاست خارجی ترکیه در سال 2023

سیاست متعادل‌کننده ترکیه در جنگ اوکراین مختص جنگ اوکراین نبوده، بلکه بخشی از یک جهت‌گیری استراتژیک و ژئوپلیتیکی بسیار گسترده‌تر در راستای تامین خودگردانی استراتژیک و تنوع بخشیدن به امتیازهای ژئوپلیتیکی است. روابط ترکیه با غرب در سال 2023 در چهارچوب همکاری عملی و ایجاد تعادل ادامه خواهد یافت. در راستای تداوم جنگ در اوکراین، باید انتظار داشت که ترکیه در سال 2023 سیاست فعلی متعادل‌کننده و بی‌طرفی خود را حفظ کند. در سال 2023 دور جدید مذاکرات می‌تواند ظاهر شده و ترکیه ضمن رهبری این فرصت‌ها، به ابتکار عمل متوسل شود.

ماهیت "دولت تجاری" روابط خارجی ترکیه احتمالاً در سال 2023 نیز ادامه خواهد داشت، زیرا مشکلات اقتصادی آن از گونه‌ای نیست که بتوان در کوتاه مدت بر آن غلبه کرد. علاوه بر این، بدلیل ادامه تاثیر هزینه‌های سنگین همه‌گیری جهانی انتظار رکود جهانی در سال 2023، نگرانی‌های اقتصادی قریب همه کشورها به جز ترکیه مرکزی خواهد بود.

 در موازات این چشم انداز اقتصادی، باید انتظار داشت که روند عادی‌سازی/تفاهم در حال ادامه بین ترکیه و شرکای آن در سال 2023 ادامه یافته و احتمالاً عمیق‌تر شود، زیرا شرایط آغاز روند همچنان در سال 2023 معتبر خواهد بود .

صنایع دفاعی که جزء نسبتاً جدید سیاست خارجی ترکیه است، در سال 2023 مانند سال 2022 به رشد خود ادامه خواهد داد. ترکیه در گسترش بازارهای صادراتی تولیدات دفاعی خود، چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی، شتاب بیشتری به دست آورده است که قبلاً از آن به عنوان "دیپلماسی هواپیماهای بدون سرنشین" یا "دیپلماسی دفاعی" یاد می‌شد. جنگ در اوکراین، ظرفیت روسیه برای صادرات تولیدات دفاعی به بسیاری از کشورها را به میزان قابل توجهی کاهش داده و با طولانی شدن جنگ در سال آینده، ظرفیت روسیه در سال 2023 نیز کاهش بیشتری خواهد یافت. ترکیه در حال آماده شدن برای پر کردن خلاء ایجاد شده توسط روسیه به ویژه در آسیا، خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین است.

در سال 2023، فعالیت‌های ترکیه برای مبارزه با تروریسم در داخل و خارج از کشور ادامه خواهد یافت. در سال 2022، عملیات‌های ضد ترور ترکیه به ویژه در شمال عراق عمیق‌تر شده، اما اهداف عملیاتی و استراتژیک ترکیه هنوز به طور کامل تحقق نیافته است. برای همین، این احتمال وجود دارد که ترکیه عملیات ضد ترور خود را در شمال عراق تکمیل کرده و همچنین به عملیات حساس خود علیه رهبران و اعضای تعیین شده گروه تروریستی ی‌پ‌گ در شمال سوریه ادامه دهد. همانطوریکه حادثه بمب‌گذاری در استانبول نشان داد، بدلیل تداوم تهدید ی‌پ‌گ برای ترکیه، ترتیب عملیات فرامرزی علیه مناطق تحت کنترل ی‌پ‌گ در شمال سوریه در سال 2023 محتمل به نظر می‌رسد.

مهمترین موضوع در روابط ترکیه و آمریکا در سال 2023، صادرات هواپیماهای جنگی F-16 و کیت‌های مدرنیزاسیون به ترکیه خواهد بود که باب منندز رئیس کمیته روابط خارجی سنا مانع از آن شده است. عملیات نظامی فرامرزی ترکیه علیه ی‌پ‌گ در شمال سوریه نیز خطر تیرگی روابط دوجانبه را به همراه دارد. بسته به نوع اقدام ترجیحی بایدن قبل از انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در سال 2023، اگر بایدن چنان انتخابات خود، بطور واضح از موضع ضد اردوغان پیروی کند، سیاست داخلی ترکیه نیز می‌تواند منبع تنش بین دو کشور باشد.

احتمال تشدید تنش در روابط ترکیه و یونان بر سر مناطق دریایی در اژه و شرق مدیترانه وجود دارد. تضاد بین ادعای یونان در مورد منطقه دریایی کرت و مناطق محدود شده دو جانبه انحصاری اقتصادی ترکیه-لیبی می‌تواند در سال 2023 باعث بن بست بین ترکیه و یونان شود، زیرا یونان قبلاً برای اکتشاف هیدروکربن در این منطقه، با شرکت‌های انرژی بزرگ قرارداد بسته است. با برگزاری انتخابات ترکیه و یونان در اواسط سال 2023، قابلیت مانورهای دیپلماتیک و ژئوپلیتیکی برای کاهش دادن تنش و مداخله طرف ثالث محدود خواهد بود. علاوه بر این، تنش دوجانبه ترکیه و یونان نیز در روابط ترکیه و آمریکا پویا شده است. برای همین، احتمال تاثیرپذیری روابط ترکیه و آمریکا از تنش‌هایی که در روابط ترکیه و یونان در سال 2023 به وجود می‌آید، آشکار است.

بایستی انتظار داشت که در سال 2023، کیفیت راهبردی روابط دوجانبه ترکیه و آذربایجان هرچه بیشتر تقویت یابد. ترکیه به حمایت از آذربایجان در زمینه توسعه و ثبات منطقه تازه آزاد شده قره‌باغ و ادامه همکاری‌های نظامی ادامه خواهد داد. ترکیه همچنین تلاش‌های خود برای جلوگیری از تنش‌های نظامی بیشتر بین آذربایجان و ارمنستان تشدید خواهد کرد.

مسیر روابط ترکیه با آذربایجان در سال 2023 نیز پیامدهای ژئوپلیتیک انرژی گسترده‌تری خواهد داشت. برغم تحقق و یا عدم تحقق پیشنهاد پوتین مبنی بر تبدیل ترکیه به مرکز انرژی، این احتمال وجود دارد که ظرفیت کریدور انرژی فعلی که با عبور از خاک‌های ترکیه، از آذربایجان تا اروپا امتداد می‌یابد، با خرید احتمالی از ترکمنستان افزایش یابد.

جنگ در اوکراین در سال 2023 ادامه یافته و جایگاه اصلی خود در دستور کار ترکیه را حفظ خواهد کرد. ترکیه با استفاده از نفوذش بر کی‌یف و مسکو، به تلاش‌های خود برای تمدید دوره‌ای توافق‌نامه غلات ادامه خواهد داد. ترکیه همچنین از هر فرصتی برای از سرگیری مذاکرات صلح و کاهش تنش بین طرفین در طول سال 2023 استفاده خواهد کرد.

موضوع حاکم دستور کار خاورمیانه در سال 2023، فعالیت‌های مستمر عادی‌سازی روابط میان بسیاری از کشورها خواهد بود. بزرگترین خطر برای ادامه فعالیت‌های عادی‌سازی روابط در منطقه، دولت جدید اسرائیل خواهد بود که افراطی‌ترین راست‌گرایان را در بنیه خود جای داده است. روند عادی‌سازی روابط می‌تواند هم "توافقات ابراهیم" و هم روابط ترکیه و اسرائیل را تحت آزمون قرار دهد.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه