تونل وسپاسیانوس ـ تیتوس بزرگترین تونل دست‌ساز جهان
این تونل یکی از آثار یادواره‌ای عهد باستان است
هر یک از سازه‌های آبی در منطقه جغرافیایی آناتولی که با آنها مواجه می‌شویم، جالب‌تر از دیگری هستند. سفر آب در این سرزمین کهنسال مملو از نمونه‌های شگفت‌انگیز است. تمامی تمدن‌هایی که آناتولی بر آنها آغوش گشوده ابتکارات خود در عرصه‌های فن‌آوری، معماری و مهندسی را با سازه‌های آبی به‌ثبوت رساندند. آب‌نماها، کانال‌های آب، مخازن آب، گرمابه‌ها و پل‌ها.. در کلیه این آثار انعکاس ذوق و سلیقه خاصی به چشم می‌خورد. علم مهندسی پیشرفته که در برخی از این سازه‌ها بکار رفته حتی امروزه نیز همگان را به شگفتی وامی‌دارد. این سازه‌ها با احتسابات حساس و جزئیات دقیق و با یک دیدگاه دور اندیشانه فراتر از عصر خود ساخته شدند. یکی از این سازه‌ها نیز تونلی است که می‌توان آن‌را به‌عنوان "بزرگترین پروژه" وقت توصیف کرد. تونل دست ساز(Vespasianus-Titus) ، یکی از نمونه‌های یادواره‌ای مهندسی عهد باستان است.
تونل دست ساز " Vespasianus-Titus" در شهرستان امروزی سامانداغ استان حاتای واقع گردیده است. تونل تیتوس که هزاران برده و سرباز لژیون روم در ساخت آن ایفای نقش کرده، بازدیدکنندگان را به شگفتی وامی‌دارد. این تونل صرفا با نیروی انسانی و استفاده از ابزارهای ساده‌ای مانند چکش و اسکنه و حفر کوه ساخته شده است. برای ساخت این تونل کوه بزرگی و صعب‌العبوری با ابزار و آلات کوچک کنده شد. درست مانند ضرب‌المثل معروف ترکی "حفر چاه با سوزن" این تونل نیز با زحمات و سختی‌های فراوانی ساخته شد. سلوکیا پیریا یکی از دو شهر بندری مدیترانه شرقی در دوره روم بود که در دوره وسپاسیان امپراطور روم با بلای سیل مواجه گردید. جاری شدن سیلاب‌های شدید هم این شهر را تهدید کرده و هم آب‌های سیل با حمل شن‌ها و ریزه سنگ‌ها بندر را پر می‌کرد. امپراطور وسپاسیان در صدد حل این مشکلات بر آمده و دستور داد تا کانالی برای مهار آب سیل باز شود. اولین و بزرگترین پروژه اصلاح وقت برای مقابله با سیل و مهار طغیان رودخانه‌ها بدین صورت تهیه و پیاده گردید. بردگان با بیل و کلنگ دست به‌کار شدند. ولی در مسیر کانال با یک مانع غیرمنتظره مواجه شدند. این مانع همانا کوه موسی بود. تنها راه از میان برداشتن این مانع کندن کوه بود. لذا بین بردگان چکش و اسکنه توزیع شده و دستور داده شد تا تونلی برای عبور آب از وسط آن حفر کنند. عمر امپراطور وسپاسیان برای دیدن این تونل را نداده و پسرش تیتوس امور ساخت و تکمیل پروژه را دنبال کرد. این تونل پس از ساخت کامل به بلندی یک آپارتمان دو طبقه رسیده و طولش نزدیک به یک و نیم متر بود. حفر یک کوه صرفا با استفاده از آلات و ابزار ساده تا به آن‌روز بی‌سابقه بود. روایت است که ساخت تونل مذکور دهها سال و حتی صدها سال طول کشیده است. تونل تیتوس به‌عنوان بزرگترین تونل در جهان شناخته می‌شود که با دست ساخته شده است. این تونل غول‌آسا و باور نکردنی امروزه در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو جای دارد.
تونل وسپاسیانوس ـ تیتوس یکی از بزرگترین پروژه‌های متعلق به دو هزار سال پیش از این بوده و به‌راحتی می‌توان گفت که یک شاهکار مهندسی بی‌نظیر وقت بوده است. زیرا با سد، کانال‌های آب، پل کنده شده در دل صخره و مخازن آب صرفا یک تونل نبوده و با کلیه این عناصر مختص به‌خود یک سازه یادواره‌ای بود که از شهر" سلوکیا پیریا" ( Seleukeia Pieria ) در مقابل سیلاب‌ها حفاظت نمود. با ورود به این تونل که چنین به نظر می‌رسد، کوه را به نیم تقسیم کرده، دچار احساسات متفاوتی شده و گمان می‌کنید میان دیوارهای بدون پنجره‌ای هستید که به‌سوی آسمان سر به فلک کشیده است. راه رفتن در تونل وسپاسیانوس ـ تیتوس به نوعی تایید زمان است. گویی صدای چکش و اسکنه بردگانی که دو هزار سال پیش در اینجا کار کرده‌اند، هنوز هم به گوش می‌رسد. بدون یاد از انسان‌هایی که صرفا با استفاده از ابزار و آلات ساده یک چنین سازه بی‌نظیری را خلق کردند، نمی‌توان سفر به این منطقه را خاتمه داد. در صد متری تونل وسپاسیانوس ـ تیتوس غاری دیدنی وجود دارد. غار بشیکلی مجتمعی متشکل از گورهای کنده شده در دل صخره‌هاست. در داخل این غار دوازده گور وجود داشته و با ستون‌ها و معماری جالب و دکوراسیون سقف خود هر بیننده‌ای را به شگفتی وامی‌دارد.
