خانه‌های پرندگان و اولین بیمارستان حیوانات در آناتولی

شکسپیر می‌پرسد آیا خانه بجز انسان چه معنایی دارد؟ زیرا هستی شهرها به انسان‌ها بستگی دارد. زیرا شهرنشینی در طول سال‌ها موجب دوری انسان از طبیعت شده است. با ساخت خانه‌ها، اماکن کسب و کار و جاده‌ها و راه‌ها فضای بسیاری کمی برای محوطه‌های سبز باقی مانده است. در نتیجه رونق زندگی شهرنشینی انواع جانداران که زیستگاه طبیعی شان از دست‌شان گرفته شد، ناگزیر از ترک شهرها شده و سعی به یافتن زیستگاه‌های متفاوت برای خود شدند. شاید تنها نوع حیوانی که بشر نتوانسته است، زیستگاه طبیعی آن را از بین ببرد، پرندگان هستند. البته که زندگی شهرنشینی آن‌ها را نیز در جهتی منفی تحت تاثیر قرار داده ولی هنوز هم آزادانه می‌توانند پرواز کرده و برای خود زیستگاه‌های جدیدی پیدا کنند. زیرا پرندگان متعلق به آسمان هستند. آیا هیچ فکر کردید که پرندگان پس از تاریک شدن هوا به کجا می‌روند؟ آیا آن‌ها نیز خانه‌هایی دارند که بتوانند بطور امن در آنجا پناه بگیرند؟ کاخ‌ها و خانه‌های پرندگان در آناتولی یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد این سرزمین کهنسال است.  

ساخت خانه‌های پرندگان یکی از نمونه‌های جالب منعکس‌کننده حس دل‌سوزی و عطوفت بشر است. آیا حفاظت از یک جاندار کوچک از خطرات و ساخت پناهگاه‌های ویژه برای آن‌ها به‌غیر از احساسات دل‌سوزی و وجدان با حس دیگری قابل توجیه است؟ اولین کبوتر خانه‌ها هشت قرن پیش از این در دل صخره‌ها ساخته شده‌اند. در منابع مکتوب از وجود خانه‌های پرندگان در بین‌النهرین سخن به میان آمده است. بعدها در فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف ساخت خانه‌های پرندگان رایج گردید. برخی از محققین این سازه‌ها را به‌عنوان نشانه  تجلی یک شعور عالی تعریف می‌کنند. در دوره هلنیستی و روم کبوترخانه‌هایی ساخته شد. در مقبره آرسلان بابا در ترکستان، قلعه لاهور در پاکستان، تاج محل، قلعه سرخ و آگرا در هندوستان می‌توان با خانه‌های پرندگان مواجه گردید. ولی هدف ما شناساندن سازه‌هایی است که بطور ویژه در خاک‌های آناتولی برای پرندگان ساخته شده‌اند. همانگونه که یادآور شدیم دیگر تمدن‌ها در جهان نیز برای پرندگان خانه ساخته‌اند. ولی خانه‌های پرندگان در آناتولی از این خانه‌ها متفاوت هستند. این خانه‌ها چنان دیگر فرهنگ‌ها برای شکار پرندگان و یا بهره‌جویی از آن‌ها ساخته نشدند. این خانه‌ها صرفا برای سرپناه گرفتن پرندگان ساخته شدند. یعنی هم هدف از ساخت وهم شکل ساخت آن‌ها بسیار متفاوت است. خانه‌های پرندگان به‌عنوان مینیاتوری از خانه‌های متعلق به انسان‌ها در این سرزمین ساخته شدند. خانه‌های پرندگان روی دیوار بناها با ظرافت و مهارتی شبیه یک مدل معماری ساخته شده و به همین علت اکثرا آن‌ها به‌ قصرها و یا کاخ‌های پرندگان معروف هستند.

سیاحان و یا دیپلمات‌های غربی که در اوایل سال‌های 1900 به آناتولی سفر کردند، تحت تاثیر فراوان علاقه و توجه به حیوانات و بویژه پرندگان در این سرزمین قرار گرفتند. ادموندو آمیکیس نویسنده ایتالیایی در خاطرات خود از وجود شمار زیادی کبوتر در استانبول که از سوی سلاطین و یا اشخاص پرورش داده می‌شدند، سخن گفته و تاکید کرده است که ترک‌ها به حفاظت و حمایت از پرندگان توجه خاصی مبذول می‌دارند. مارشال آلمانی هلموت فون مولتکه به وجود یک بیمارستان مخصوص گربه ها در محله اوسکودار و مکانی برای کبوترها در بیازیت استانبول اشاره کرده است. ژان دو تیونو (Jan d Teveno) سیاح فرانسوی نیز با حیرت و شگفتی و تحسین نوشته است که بسیاری از مردم به بازارها رفته و پس از خریدن پرندگان آنها را آزاد می کنند. اولین نمونه از خانه های پرنده در سازه های ساخته شده در قرن سیزدهم در دوره سلجوقی یافته شده و در منابع مکتوب از مدرسه شفائیه سیواس به عنوان اولین بنای که در آن خانه پرندگان یافت شده نام برده شده است. در امپراتوری عثمانی، خانه‌های پرندگان به لطف فعالیت‌های موثر سازمان‌های اوقاف شروع به گسترش کرده و با شهر استانبول پایتخت آن با قصرها، مساجد، مدارس، کاروانسراها ،حمامها، پلها، کنیسه ها، چشمه‌ها و خانه‌ها در هم آمیخته شدند. در هر بنایی که برای انسان‌ها ساخته می‌شدند، خانه‌های پرندگان ساخته می‌شدند. این خانه ها بر روی نماهایی ساخته می‌شدند که پرندگان در آنها احساس امنیت کرده و کمترین تأثیر را از شرایط سخت آب و هوایی قرار می‌گرفتند. بالای پنجره‌ها  و پیش‌آمدگی‌ها که تحت تاثیر آفتاب باد و سرما قرار نداشتند، برای ساخت خانه های پرندگان اختصاص داده می‌شدند.

مردم آناتولی در کنار مراکز مسکونی خود ظروف آب، هرچند کوچک، برای نوشیدن حیوانات گذاشته و از همه موجودات زنده مراقبت می کنند. یک چنین سازه ای در شهر بورسا وجود دارد که در زمان ساخت آن شبیه هیچ چیز دیگری در جهان نبود! این سازه که در قرن نوزدهم برای لک لک‌ها ساخته شده، به عنوان اولین بیمارستان حیوانات جهان شناخته می شود. سال هاست که لک لک ها با بال های شکسته و پرندگان مهاجر در این سازه نگهداری می‌شدند. این سازه برای مدتی به حال خود رها شده در سال 2010 بازگشایی شد و این بار شروع به خدمات رسانی به حیوانات ولگرد نمود.

خانه‌های پرندگان، که شبیه خانه های مدل کوچک هستند، بازتابی از هنر و زیبایی شناسی هستند. خانه‌های پرندگان که صدها سال پیش ساخته شده اند، دنیای متفاوتی را به ما یادآوری می کنند که امروز آن را فراموش کرده ایم.