مروری بر اجلاس عالی سران ناتو در مادرید

 در اجلاس عالی رهبران پیمان دفاعی ناتو در 29 ژوئن در مادرید، این پیمان مفهوم استراتژیک جدید خود را قبول کرد. تغییر جدی در محیط امنیتی در مقایسه با مفهوم استراتژیک قبلی، مفهوم استراتژیک جدید ناتو را به شدت تغییر داده است. در این چهارچوب، در سند 2010 ضمن اشاره به وجود صلح در منطقه یورو آتلانتیک، گفته شده است، این منطقه بدلیل عملکرد خشونت‌آمیز روسیه جو صلح‌آمیز خود را از دست داده و نمی‌توان احتمال حمله به یکی از اعضای ناتو در آینده را نادیده گرفت.

در حالی که در سند قبلی موضوعاتی مانند کاهش تسلیحات هسته‌ای، معاهدات کنترل تسلیحات و خلع سلاح در چهارچوب مشارکت روسیه از جایگاه مهمی برخوردار بود، در سند جدید تاکید شده است که این تلاش‌ها به دلیل رفتار روسیه تا حد زیادی کاهش یافته و ثبات راهبردی در جهت منفی تحت‌تاثیر قرار گرفته است. از سوی دیگر، گفته می‌شود، ایران و کره شمالی برغم اینکه در سند قبلی گنجانده نشده‌اند، همچنان به توسعه برنامه‌های هسته‌ای و بالستیک خود ادامه داده و سوریه، کره شمالی و روسیه به همراه بازیگران مسلح غیردولتی از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده‌اند.

در مفهوم استراتژیک جدید، ماموریت‌های اصلی ناتو حفظ شد. بر این اساس، سه ماموریت اصلی این اتحاد ادامه خواهد داشت. اینها عبارتند از بازدارندگی و دفاع، پیشگیری و مدیریت بحران و امنیت مشارکتی. با این حال، باید گفت که تاکید بر اهمیت انعطاف‌پذیری اجتماعی به طور قابل توجهی افزایش یافته است، زیرا در سند مفهوم گفته می‌شود که انعطاف پذیری برای تحقق سه وظیفه اصلی، از اهمیت حساسی برخوردار است. با توجه به حمله روسیه به اوکراین، سند جدید بر لزوم تقویت جدی قابلیت‌های دفاعی و بازدارندگی در چهارچوب دفاع جمعی که ماده پنجم پیمان است، تاکید می‌کند.

از سوی دیگر، این برداشت وجود دارد که تا زمانی که سلاح‌های هسته‌ای وجود داشته باشند، ناتو نیز بعنوان یک پیمان هسته‌ای باقی خواهد ماند. علاوه بر این، پس از تاکید بر اینکه هدف از سلاح‌های هسته‌ای ناتو، حفظ صلح و جلوگیری از اقدامات تجاوزکارانه و ارعاب است، تاکید می‌شود که ناتو توانایی و اراده لازم برای تضمین بازدارندگی قابل اعتماد در مقابل هر بازیگر متخاصم را دارد.

همچنین تاکید می‌شود که فناوری‌های پیشرفته و مخرب هم فرصت و هم خطر بوده، این فناوری‌ها ماهیت تضاد را تغییر داده، اهمیت استراتژیک بیشتری داشته و به عرصه‌های اصلی رقابت جهانی تبدیل می‌شوند. یعنی گفته می شود که موفقیت برتری تکنولوژیکی، در میدان نبرد تحت‌تأثیر بیشتری قرار می‌گیرد. بدلیل تبدیل تدریجی محیط تهدید به شکل ترکیبی، به اهمیت انعطاف پذیری تاکید می‌شود. در این زمینه آمده است که ناتو انعطاف‌پذیری و برتری تکنولوژیکی خود را در مقیاس کشوری و جمعی تقویت خواهد کرد. از سوی دیگر بیان می‌شود که دسترسی بی‌وقفه به فضا و فضاهای سایبری در بعد فناوری برای دفاع و بازدارندگی مؤثر ضروری است. گفتن اینکه، حملات در فضای سایبری و فضایی می‌تواند به سطح حمله مسلحانه رسیده و منجر به اجرای ماده پنج پیمان شود، کاملا قابل توجه است.

نقشی که در مفهوم استراتژیک جدید ناتو به روسیه نسبت داده می‌شود، دستخوش تغییر اساسی شده است. گفته می‌شود که روسیه به دلیل سیاست و اقدامات خصمانه‌اش، دیگر نمی‌تواند مانند سند قبلی به عنوان یک شریک مشاهده شود. مفهوم جدید، روسیه را به عنوان یک تهدید مهم و مستقیم برای امنیت متفقین و صلح و ثبات منطقه یورو آتلانتیک ارزیابی می‌کند. همانطوریکه انتظار می‌رفت، در سند جدید جایگاه مهمی برای چین در نظر گرفته شده است. از این نظر می‌توان گفت که علیه چین از یک زبان صریح و خشن استفاده شده است، زیرا گفته می‌شود چین تلاش می‌کند تا نظم بین‌المللی مبتنی بر قواعد از جمله دریا، فضا و فضای مجازی خود را ویران کند.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه