مرکز مسکونی چای اونو با تاریخچه 2500 ساله
چای اونو یکی از مراکز مسکونی مهم عصر حجر جدید در آناتولی‌ست
به نظر شما چه چیزهایی نقاط عطف تاریخ بشر هستند؟ آیا کشف چرخ یا اینکه آغاز استفاده از خط ، اهلی کردن حیوانات و یا شروع زارعت؟ البته می‌توان به نمونه‌های بسیاری در این مورد اشاره کرده و حتی نقاط عطف مهم و مختلفی در تاریخ بشر را بر شمرد. ولی دوره‌ای از تاریخ وجود دارد که بویژه توجه پژوه‌شگران و محققین را به‌خود جلب می‌کند. عصر حجر جدید (نئولیتیک ). زیرا در سایه آن می‌توانیم دریابیم که بشر از چه دوره‌هایی عبور کرده و صاحب چه تجارب و مهارت‌هایی شده است. خاک‌های آناتولی نیز از نظر عصر نئولیتیک حائز اهمیت است. مرکز مسکونی چای اونو یکی از مراکز مسکونی مهم دوره عصر حجر جدید در آناتولی است که به اندازه نوالی چوری، گوبکلی‌تپه و یاسی‌تپه حائز اهمیت است.
بشر در نتیجه تجربیات طولانی و دست‌آوردهای ارزشمند سالیان متمادی به عصر حجر جدید دست یافته است. این دوره شامل زمانی است که نیاکان‌مان هزاران سال پیش از این از زندگی شکارچی ـ گردآورنده وارد دوره زندگی مسکونی شدند. در این دوره نیاکان‌مان به‌جای جمع‌آوری و مصرف بذر گیاهان راه کاشتن و در نتیجه تکثیر آنها را آموخته و بجای شکار حیوانات اهلی کردن آنها را یاد گرفتند. این طرز زندگی مسکونی متکی بر کشاورزی و دامداری به‌عنوان نشانه دستیابی بشر به یک مرحله متفاوت تلقی می‌شود. عصر حجر جدید قوه محرکه بسیاری از تحولات و پیشرفت‌هایی است که کلیه فرهنگ‌های دوره بعد از خود و حتی تمدن‌های امروزی را تحت تاثیر قرار داده است. به‌همین علت کارشناسان به عصر حجر جدید اهمیت ویژه‌ای داده و آن را در جایگاه متفاوتی قرار می‌دهند. جهان علم از اوایل سال دو هزار به فعالیت‌های عصر حجر جدید متمرکز شده و در نتیجه این فعالیت‌ها مشخص گردید که آناتولی در موقعیت منطقه هسته‌ای ( مرکزی ) در این دوره قرار دارد. این فعالیت‌ها نشان داده است که فرهنگ عصر نئولیتیک از طریق آناتولی در قاره اروپا متداول شده است. زندگی کوچ‌نشینی که بیش از یک میلیون سال طول کشید، در زمینه تغذیه، مسکن و ادامه یک زندگی امن نیاکان‌مان را در شرایط سخت و دشواری قرار داد. با آغاز زندگی کوچ‌نشینی راه‌های حل این مشکلات هموار شده و اساس ماجرای زندگی متمدن‌مان هموار گردید. اهمیت مرکز مسکونی چای اونو در دیاربکر ترکیه در این نقطه نمایان می‌شود. چای اونو یک منطقه مسکونی است که مردم از اعصار اولیه به مدت 2500 سال متوالی در آن زندگی کرده‌اند. اولین نمونه از شهرهای امروزی در مرکز مسکونی چای اونو مشاهده شده است. زیرا خانه‌ها برای اولین بار در مرکز مسکونی چای اونو مطابق با یک طرح معماری و مهندسی ساخته شده است. مردم این منطقه برای مقاوم سازی خاک زیر پی اولین پایه‌های بتنی بناها را در اینجا ساخته و برای اولین بار از آجراستفاده کردند. استفاده از این مصالح ساختمانی از نظر دوره‌ای که از آن سخن گفتیم ، حائز اهمیت فراوانی بوده و به گفته کارشناسان تحولات و پیشرفت‌های راه‌گشایی برای آن عصر به‌شمار می‌روند.
مرکز مسکونی چای اونو در اصل خلاصه‌ای از تاریخ اسکان در آناتولی است. زیرا بناهای موجود در این منطقه در اصل نشان می‌دهند که بشر چگونه از کلبه‌های ابتدایی و خانه‌های زیرزمینی به مهارت در ساخت خانه‌های امروزی دست یافته است. مهمترین پیشرفت هنر معماری این دوره، پوشش موزاییک مانندی است که برای اولین بار در چای اونو و بنایی که در آن واقع گردیده، مشاهده شده است. زیرا این تکنیک کف سازی که با سنگ شکسته قرمز رنگ، ماسه و آهک ساخته شده ، پیشرو استفاده از سنگ‌های موزایکی است که صدها سال بعد در ساخت سازه‌های دوره امپراطوری روم مورد استفاده قرار گرفت. این سازه زیبا و بی‌نظیر نه تنها از نظر عصری که ساخته شده ، بلکه حتی امروزه نیز موجب حیرت و شگفتی کارشناسان می‌گردد. سازه دیگری که در مرکز مسکونی چای اونوو جلب دقت می‌کند، خانه موسوم به خانه جمجمه‌ها است. این خانه که بیش از 400 جمجمه انسان در آن وجود دارد، نظیر و مانندی ندارد. زیرا این خانه صرفا مکان برگزاری دفن اجساد و یا آیین‌های قربانیان نبوده و در عین‌حال محل حفاظت از اسکلت‌هاست.
مرکز مسکونی چای اونو یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های زندگی روستایی متکی بر زراعت و دامداری بوده و در این زمینه به تاریخ پرتو می‌افکند. برخی از کارشناسان بر این نظرند که تاریخچه استخراج معادن در جهان در مرکز مسکونی چای اونو شروع شده است. زیرا پردازش مس و ساخت زیور آلات و منجوق برای اولین بار در این منطقه تثبیت شده است. نقل اولین‌های متعلق به تاریخ بشر در مرکز مسکونی چای اونوو را نمی‌توان در کلام و جملات گنجاند.
در مرکز مسکونی چای اونو در طول بیش از 5 هزار سال بناهایی با طرح‌های معماری متفاوت از یکدیگر ساخته شده است. ماجرای اسکان در این منطقه که ابتدا با ساخت چند کلبه شروع شد، با گذشت زمان به ساخت یک روستا تبدیل گردید. کلبه‌هایی که با کندن گودال‌ها ساخته شده، با کسب مهارت انسان‌ها در استفاده از لوازم و ابزار و آلات به بناهای بزرگ و وسیعی متشکل از اتاق‌های سنگ فرش شده تبدیل گردیدند. با توجه به مایحتاج مردم به این خانه‌ها بناهای جدیدی ضمیمه شده و در اطراف آن بناهای دینی و اجتماعی ساخته شد. در نتیجه نیز اماکن مقدس، بناهای عمومی ، گودال‌هایی برای بر افروختن آتش و ریختن زباله‌ها با سبک معماری جالبی طراحی گردید.
از آجر برای نخستین بار در چای اونوو استفاده شده و اولین نمونه‌های سطح بتنی و کاشی‌کاری شده در این منطقه مشاهده شده است. نیاکان‌مان نخست این منطقه را برای اسکان برگزیده و بدین‌وسیله موفق به اختصاص جایگاه دایمی برای خود در طول زمان شدند. در طول این مدت قدم به قدم مراحل رسیدن به سطح تمدن را طی کردند. حوادث واقع در مرکز مسکونی چای اونو به ما در خصوص خلاقیت و ابتکارهای بشر در اعصار بعد از ساخت این مرکز مسکونی اطلاعات مهمی ارائه می‌دارد. مرکز مسکونی چای اونو با تاریخ ده هزار ساله خود یکی از مهمترین پله‌های صعود تمدن امروزی بوده و صحنه تحقق بسیاری از اولین‌های جهان بوده است.
