عوامل موثر در ایجاد تنش میان ترکیه و یونان

پیام‌های رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در رزمایش افس 2022 که هفته گذشته برگزار شد و دعوت ایشان از یونان برای متوقف کردن تسلیح جزایر غیرنظامی، نشان می‌دهد که این موضوع از نظر ترکیه حائز اهمیت بوده و موضع آشکاری اتخاذ خواهد شد. این روند به اندازه‌ای که تنش جدیدی در روابط ترکیه و یونان را منعکس می‌کند، نقطه عطفی نیز تشکیل می‌دهد.

هیچ دلیلی برای تبدیل موضوع تسلیح جزایر به ماده اصلی دستورکار وجود نداشته و این روند به تدریج شکل گرفته است. در اصل رویکردهای غیرقانونی یونان در دریای اژه و خواست این کشور در زمینه انتقال سیاست‌های حداکثرگرا به مدیترانه شرقی، این روند را تحریک کرده است.

جهش‌های جدید آتن در مدیترانه شرقی با استفاده از شرایط موجود و حرکت در یک جبهه گسترده ضدترکیه، با واکنش آشکار آنکارا مواجه شده و در نتیجه ایجاد تنش در سال 2020، یونان مجبور به عقب‌نشینی شد. ترکیه در این روند، نخست با انتقال پیام‌های ناوتکس به دریای اژه که در شرق مدیترانه آغاز شده بود، به نقض موقعیت غیرنظامی جزایر تاکید کرده و مطرح کردن این موضوع در سطح دیپلماتیک را آغاز نمود.

دو عامل در اوج گرفتن مسئله و تبدیل آن به دستورکار اصلی مؤثر است. اولین عامل را برداشتن گام‌های تهاجمی پی در پی اخیر توسط یونان تشکیل داد. بطوریکه یونان از یک سو با فرانسه پیمان دفاعی بسته و ضمن نامحدود کردن مدت قرارداد نظامی با آمریکا پایگاه نظامی متعددی به این کشور اختصاص داد. از سوی دیگر نیز سیاست تهاجمی و تسلیح بیش از حد را در پیش گرفته و سعی کرد برای  پایدار ساختن و مشروعیت بخشیدن به نقض موقعیت غیرنظامی این جزایر، آنها را در رزمایش‌های ناتو و رزمایش‌‌های خود با دیگر کشورها بگنجاند. به هنگام برداشتن این گام‌ها نیز، گفتگوهای سیاسی و مشورتی با ترکیه ادامه یافته، فقط عدم اجتناب میتسوتاکیس از کتمان اقدامات ضدترکیه به طور سیاسی نیز، کاسه صبر را لبریز کرد.

عامل دوم نیز به افزایش فعالیت‌های دیپلماتیک و نظامی ترکیه مربوط است. ترکیه که در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی همزمان در جبهه‌های مختلف رودررو شده است، به طور مؤثر به این چالش‌ها پاسخ داده و به دستاوردهای قابل توجهی دست یافته است. میدان مانور آنکارا در نتیجه اقدامات منحصر به فرد خود در جریان بحران اوکراین نیز گسترش یافت.

در این باب، احتمال حصول نتیجه از تحرکات اخیر یونان، ریسک ایجاد چالش‌های جدیدی  برای ترکیه خواهد داشت. به همین دلیل به نظر می رسد که حفظ موقعیت غیرنظامی جزایر به عنوان یک اقدام پیشگیرانه و موثر، به دستورکار اصلی روابط دوجانبه تبدیل شده است.

چنین مشاهده می‌شود که تولید یک درگیری نظامی یا سناریوی جنگ از تنش بین ترکیه و یونان هنوز زود است. فقط واضح است که ترکیه در مقابل گام‌های غیرقانونی یونان که در دریای اژه و سایر مناطق به ویژه تسلیح جزایر برداشته و یا خواهد برداشت، صبر سابق را نشان نخواهد داد. در این مورد به نظر می‌رسد که ترکیه در مقابل گام‌های غیرقانونی موردبحث، فشارهای دیپلماتیک، سیاسی و نظامی خود را افزایش خواهد داد. سیر تحولات نیز تا حد زیادی با توجه به گام‌هایی که یونان پس از این برخواهد داشت، شکل خواهد گرفت.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی؛ اقتصادی و اجتماعی ترکیه