مدرسه حران قدیمی‌ترین مدرسه جهان در آناتولی

 بین‌النهرین منطقه جغرافیایی بسیار مهمی است که در طول تاریخ از تمدن‌ها و دول متعددی میزبانی کرده است. در این منطقه ویژه تمدن‌های بسیاری که حتی رودخانه نیل رگ حیاتی مصر قادر به آن نشده، از امکان شکوفایی و رشد و نمو برخوردار شدند. تمدن‌هایی که در بین النهرین شکوفا شدند، با اکتشافات و اختراعات به تاریخ بشر شتاب بخشیده و سرنوشت کلیه جوامع بشری را تحت تاثیر قرار دادند. بین‌النهرین که از ادیان سماوی میزبانی کرده‌ است، به‌علت تاسیس تمدن‌های پی در پی به مهد تمدن‌ها و به‌علت صاحب بودن به خاک‌های حاصل‌خیز نیز به هلال پربرکت معروف گردیده است. بخش مهمی از این منطقه در آناتولی واقع شده است. رودخانه‌های دجله و فرات به خاک‌های هلال حاصل‌خیز حیات می‌بخشند. اعتقاد بر این است در نقطه اتصال منطقه به آسیای صغیر، یکی از قدیمی‌ترین مدارس جهان یعنی مدرسه حران وجود داشته است.

شهر کهن‌سال حران با قدمت تاریخی هفت هزار ساله و موقعیت جغرافیایی ویژه خود که در نقطه تقاطع راه‌های تجاری واقع شده، سرزمینی دارای اهمیت استراتژیکی است. آشوریان،  بابلی‌ها و امویان حران را به عنوان پایتخت خود انتخاب کردند. نام حران در زبان سومر و آکادی به‌معنی سیر و سفر، نقطه تلاقی راه‌ها و یا گرمای شدید است. به گفته برخی‌ها، حران زادگاه و دیار سین خدای ماه مرموز است. عده‌ای نیز بر این نظرند محلی که در تورات از آن بنام حران یاد شده، همین منطقه می‌باشد. حتی به موجب برخی روایات شهر حران یکی از اولین شهرهای تاسیس شده پس از طوفان نوح است. ولی نه‌بایستی این واقعیت فراموش شود که اینجا محل تولد و زندگی حضرت ابراهیم پدر سه دین الهی‌ست. آشوریان و بابلی‌ها خورشید، ماه و سیارگان را مقدس تلقی کرده و هر کدام از آنها را به‌عنوان خدا مورد پرستش قرار می‌دادند. این تمدنهای چند خدایی به مطالعه و بررسی اجرام آسمانی و رویدادهای مربوط به آن اهمیت خاصی مبذول می‌داشتند. حران نیز یکی از این مراکز مهم در اعتقادات چند خدایی بود. شهر حران در پرتو این ویژگی در زمینه علم نجوم‌ و ستاره‌شناسی نیز پیشرفت مهمی قید کرد. شهر حران که مرکز علم و دانش بود، در طول زمان این ویژگی خود را حفظ کرد. به همین علت نظر بر این است که یکی از اولین مدارس مهم جهان در شهر کهن‌سال حران تاسیس شده است. اگرچه پیرامون تاسیس مدرسه حران منابع اطلاعاتی کافی در دست نیست ولی موجودیت آن از اعصار بسیار کهن حتی اعصار اول ثابت شده است. علم نجوم و فضانوردی از دوره آشوری‌ها و بابلی‌ها به بعد به‌شکل منظمی در مدرسه حران به دانش‌آموزان تدریس شده است. علومی که در این دوران در حران به محصلین تدریس می‌گردید، به نسل‌های بعد منتقل شده و این امر به وجود چنین مدرسه‌ای در حران صحه گذاشته است. پس از اعصار ماقبل تاریخ عهد عتیق شروع شد. شهرهای اسکندریه وآتن مراکز تعلیم و آموزش جهان در آن‌دوران تلقی می‌شدند. با آغاز رواج مسیحیت، امپراطوری رم تصمیم به بستن آکادمی و مدارس فلسفه گرفت. پس از بسته شدن مدارس در آتن و اسکندریه برخی از دانشمندان به شهر تاریخی حران پناهنده شده و در مدرسه حران به تدریس شروع کردند. آثار فیلسوفان عصر اولیه به زبان عربی و برخی از آثار عربی نیز به زبان یونانی ترجمه شدند. مدرسه حران امکان انتقال آثار دست‌نویس یونانی به فرهنگ‌های متفاوت را فراهم کرده و شاید هم از خطر نابودی آن‌ها جلوگیری کرد. مدرسه حران دانشمندان اسلامی را در خصوص هنر، فلسفه، طب و علوم عهد عتیق راهنمایی کرده است. بدین‌ترتیب بین شرق و غرب تعامل و تبادل اطلاعاتی متکی بر علم و دانش برقرار شد. شهر حران در دوران اولیه رواج دین اسلام نیز بعنوان مرکز علم شهرت یافته و حتی اولین دانشگاه اسلامی نیز در این شهر تاسیس گردید.

حران شهری است که نه‌تنها به‌دلیل صاحب بودن به یکی از قدیمی ترین مدارس جهان، بلکه در عین حال با ویژگی‌های فرهنگی و بناهایش نیز مورد توجه علاقه مندان به تاریخ و هنر معماری قرار می‌گیرد. امروز، حران ناحیه ای از شانلی اورفا است که در منطقه آناتولی جنوب شرقی ترکیه واقع شده است. جالب‌ترین بناهای حران، خانه‌های گنبدی آن است. حران یکی از معدود مکان‌هایی است که می توان شاهد قدیمی‌ترین سنت خانه‌های گنبدی در جهان در آن گردید. امروزه خانه های مشابه حران در کشورهایی مانند ایتالیا، اسکاتلند، افغانستان، پرو و ​​چین وجود دارند. خانه هایی که قدمت آن ها به چهار هزار سال قبل از میلاد می رسد، دور تا دور یک حیاط به شکل مربع با آجر ساخته شده اند. پنجره های این خانه‌ها بدون شیشه بوده و دارای دیوارهای ضخیمی هستند. خانه ها از داخل و خارج با گل پوشانده شده‌اند. این خانه‌های به ارتفاع 5 متر با ظاهر گنبدی با سبک معماری خاصی که ساخته شده اند ، به سمت بالا باریک‌تر می‌شوند. بالای گنبد باز گذاشته شده تا به عنوان دودکش عمل کند و روشنایی و نور داخل خانه را تامین کند. به مشکل گرمای طاقت فرسای دشت حران با ساخت این خانه ها راه حلی پیدا شده است ، زیرا خانه های حران به دلیل این ویژگی معماری در تابستان خنک و در زمستان گرم هستند. در صورت نیاز می توان خانه ها را با علاوه کردن گنبدهای جدید بزرگ‌تر وفراخ‌تر کرد. تعداد گنبد خانه ها نیز وضعیت مالی صاحبین خانه را نشان می دهند. حران با این خانه‌های منحصر به فرد که تحت حفاظت قرار دارند، امروزه در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو قرار دارد.

در وسط شهر حران یک تپه فرهنگی به بلندی 22 متر وجود دارد که به ما در خصوص پی بردن و درک گذشته شهر اطلاعات ارزشمندی ارایه می‌دهد. وقتی بالای این تپه رفته و به اطراف می‌نگرید، این سوال به ذهن‌تان خطورمی‌کند که آیا شهر حران شاهد کدامین دوره از تاریخ بشری بوده است؟ این تپه فرهنگی که منطقه وسیعی را در بر گرفته است، در اصل نشان می‌دهد که شهر حران طی هزاران سال بعنوان مرکز مسکونی مورد استفاده قرار گرفته است. زیرا تاریخ‌چه تندیس‌ها ومجسمه‌هایی که در نتیجه حفریات باستان‌شناسی به‌دست آمده‌اند، به عصر برنز قدیم می‌رسند. در لایه‌های بعدی این تپه فرهنگی کتیبه‌ها و لوحه‌های خط میخی که در آنها از معبد سین سخن به میان آمده، کشف شده است. تپه فرهنگی آثار بسیار ارزشمندی پیرامون دول و تمدن‌های مهم مانند هیتی‌ها، آشوریان، بابلی‌ها، روم ، امویان، عباسیان و سلجوقیان در خود جای داده است.

اگرچه در کاووش‌های باستان‌شناسی در تپه فرهنگی اطلاعات و اسناد مهم زیادی کشف گردیده ولی هنوز بقایای معبد سین و مدرسه حران بدست نیامده است. معبد وقف شده به سین خدای ماه بابلی‌ها ، که در کتیبه‌های کول‌تپه از آن یاد شده، به عنوان قدیمی‌ترین یادواره تاریخی در حران معروف است. کارشناسان بر این نظرند که معبد سین خدای ماه و مدرسه حران ممکن است در محوطه تپه فرهنگی ساخته شده باشد. در دامنه‌های تپه فرهنگی مسجد اولوی ( ulu ) حران یکی از قدیمی‌ترین مساجد آناتولی ساخته شده است. این اولین مسجد در آناتولی آن‌دوران است که صحن آن با رواق‌هایی احاطه شده و در محوطه آن حوض فواره داری وجود دارد. مسجد حران اولو با سنگ کاری بسیار ظریف و استادانه خود نیز مورد توجه بازدیدکنندگان قرار می‌گیرد.

دو مکان دیگر در نزدیکی شهر حران وجود دارند که ارزش دیدن و سخن گفتن را دارند. یکی از این اماکن مهم تاریخی شهر باستانی شوآئیب ( şuayip ) است که بر روی گورهای صخره‌ای ساخته شده است. این شهر قدیمی با آثار معماری بجا مانده از دوره امپراطوری رم جلب دقت می‌کند. به عقیده برخی‌ها این شهر باستانی محل زندگی پیامبر الهی شعیب و از نوادگان ابراهیم بوده است. دومین مکان جالب و دیدنی در نزدیکی حران شهر عتیق سوگماتار است که در آن اعصار مرکز معتقدین به سین خدای ماه بود. این شهر به‌عنوان معبد فضای بازی که در آن نذر و نیاز شده و مراسم عبادت به خدای ماه برگزار می‌شد، شناخته می‌شود. حران این شهر باستانی که در آن ایمان، فلسفه و علم در یکدیگر ادغام شده اند، علاقه مندان را به یک سفر شگفت انگیز به اعماق تاریخ دعوت می‌کند. حران گویی که داستان سرزمین های دیگری را به گوش شما زمزمه می‌کند.