مروری بر سیاستهای خارجی ترکیه درسال 2022
ترکیه برغم تلاش برخی از دول جهان در راستای تبدیل به قدرت جهانی بیتفاوت نخواهد ماند
برغم تلاش دول جهان در سال 2021 در راستای رهایی از تاثیرات مخرب و اسفناک بیماری کووید-19 ، در زمینه سیاست جهانی تغییر و تحولی صورت نگرفت. تلاشهای جو بایدن رئیس جمهور آمریکا نیز در زمینه بازسازی نظام لیبرال با ایفای نقش موثر در سیستم جهانی چندان کارساز نشد. حتی تحولات جهانی در سال 2021 نشان داد که رهبری جهانی رفته رفته کمبود خود را برملا کرده، در مقابل مسایل جهانی از جمله تغییرات اقلیمی ناتوان مانده و بازیگرانی چون روسیه و چین برای پیدایش میدان نبرد وارد مبارزه بیامانی شدند. در این باب ابهام جهانی در باره بازگشت به یک قدرت بزرگ افزایش یافته و بسیاری از دول جهان چنان ترکیه را مجبور به بازنگری سیاست خارجی و موقعیت خود در عرصه بینالمللی کرده است.
با در نظر گرفتن تمایلات ژئوپلیتیکی جهانی طی سال 2021 ، خواهیم دید که قبل از هرچیز رقابت بر سر قدرت و یا حاکمیت طرفین بر وضعیت سیاست جهانی با عنوان " جنگ سرد جدید " بیش از پیش احساس خواهد شد. تشکیل اتحادیه آئوکوس بعنوان یک خط ژئوپلیتیکی نظامی، سیاسی و اقتصادی علیه چین ، از جمله نمونههای بارز رقابت بین آمریکا و چین محسوب میشود.
از سوی دیگر، رقابت میان آمریکا و چین، تنها یک بعد رقابت در حال ادامه بر سر قدرت را تشکیل میدهد. کمااینکه سیاستهای اخیر روسیه و تمایلات نظامی این کشور، بقای تنش جنگ سرد بین مسکو و غرب را در میان میگذارد. بحران اوکراین نیز بعد دوم رقابت جهانی بر قدرت را منعکس میکند.
برغم تمامی این تحولات ، غرب ازجمله آمریکا و ناتو سعی میکنند که در باب پاسخ به روسیه یک استراتژی تعیین بکنند. فقط تاکنون در این امر موفق نشدهاند. در حالیکه ناتو از اقدامات روسیه احساس نگرانی کرده و از آمادگی برای گفتوگو با مسکو دم میزند، آمریکا نیز میگوید که به اوکراین سرباز اعزام نکرده، فقط تحریمات سنگینی علیه روسیه به اجرا خواهد گذاشت. در این میان روسیه نیز به این هشدارها اهمیت نمیدهد.
برغم رقابت دینامیک میان آمریکا و چین در سیاست جهانی، روند جدیدی در خاورمیانه آغاز شده است. در این چهارچوب کشورهای منطقه با هدف کاهش دادن تنش و توسعه همکاری، روند عادیسازی روابط را آغاز کردند. برنامه هستهای ایران نیز یکی از عناصر چهارچوب این تنش در سالهای آینده را تشکیل خواهد داد. بحران ناشی از مسئله آمریکا- اسرائیل – ایران نیز پایه اصلی این تنش محسوب میشود.
آمادگی استراتژیکی ترکیه در مورد رقابت بر سر قدرت منطقهای و جهانی در سال 2022 آشکار بوده و در این باب چگونگی استفاده از منابع در راستای تقویت استراتژی خود و اجتناب از ریسکهای احتمالی آتی را آغاز کرده است. علاوه براین بایستی گفت که ترکیه نخواهد توانست تحت دینامیکهای ژئوپلیتیک متغیر منطقهای و بینالمللی، با دادن اولویت به تشکیل یک منطقه امن، از مقاومت و ثبات استراتژیکی خود حفاظت کند. دولت نیز بطور کامل از این امر آگاه بوده و بخوبی میداند که با تهدیدات امنیتی مناطق نزدیک رودرور میباشد.
ترکیه در حال حاضر با ریسکهای چند بعدی از جمله دریای سیاه، مدیترانه شرقی و خاورمیانه رودر رو است. انتظار نمیرود که در سال 2022 تحرک جدی در این مناطق صورت بگیرد. حتی میتواند روند اعتدال در خاورمیانه ادامه یافته و تحولات مثبتی در روابط ترکیه با مصر، عربستان سعودی و اسرائیل تحقق بیابد. آغاز روند تنش جدید با یونان نیز احتمال دارد. در حال حاضر تحولی در روابط با آمریکا موردبحث نبوده، فقط تدارک جنگندههای اف- 16 از نظر روابط حائز اهمیت است. روابط مسکو- آنکارا نیز تحت آزمون جدی قرار گرفته و مسایل اوکراین و سوریه همچنان در دستورکار بینالمللی باقی خواهند ماند.
تاثیرپذیری سیاست خارجی ترکیه برغم افزایش رقابت بر سر قدرت جهانی، امکانپذیر نیست.
نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیلتاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه