قدیمی‌ترین سد جهان: سد با عظمت گول‌پینار در آلاجاهویوک
نقش مهم تمدن هیتی‌ها در آناتولی و آثار ارزشمند معماری و مهندسی بجای مانده از این تمدن قدیمی
آناتولی این سرزمین کهن‌سال در طول تاریخ مهد تمدن‌های بشری مختلفی بود که تمدن هیتی‌ها یکی از این تمدن‌های مهم بشری است. از وسط آناتولی رودخانه‌ای بسیار باعظمت و مهم عبور می‌کند. این رودخانه به خاک‌های جنوبی منطقه دریای سیاه حیات بخشیده و با حوزه وسیع خود از هزاران نوع جاندار میزبانی می‌کند. این رودخانه که از خاک ترکیه سرچشمه گرفته و باز از این خاک‌ها به دریا می‌ریزد، مهمترین و طولانی ترین رودخانه ترکیه قزل‌ایرماک است. قزل‌ایرماک نه تنها امروزه بلکه در طول تاریخ نیز یکی از مهمترین رودخانه‌های منطقه جفرافیایی آناتولی بوده‌است. مرزهای آسیای صغیر در عهد عتیق نیز با رودخانه قزل‌ایرماک تعیین گردیده بود. در آن ایام مردمان و تمدن‌های بیشماری در سرزمین آناتولی اسکان گزیدند. این مردمان و تمدن‌ها نیز قدیمی‌ترین ساکنین این مرز و بوم تلقی می‌شوند. هیتی‌ها که با ساختار دینی، اقتصادی و اجتماعی مهر خود را بر تاریخ تمدن جهانی زده و در رشد و تکامل بشری نقش مهمی ایفا کردند، در حوزه رودخانه قزل‌ایرماک جایگزین شدند. هیتی‌ها تمدن اولین‌ها هستند. قرار داد صلح کادش اولین قرار داد مکتوب بشر بین هیتیت‌ها و مصری‌ها امضا گردید. اسب‌ها برای اولین بار در آناتولی از سوی آنها اهلی شده و ارابه‌های جنگی نیز باز اثر هیتی‌ها بوده‌است. اولین ساختار دولتی سازماندهی شده با یک اقتدار مرکزی قوی در منطقه جغرافیایی آناتولی باز از سوی هیتی‌ها تاسیس گردید. اساس نظام پادشاهی پارلمانی امروز نیز از سوی هیتی‌ها پی‌ریزی گردیده است. هیتی‌ها تنها با خصوصیات نظامی و مدیریت خود شهرت نیافته بلکه در زمینه شهرسازی و معماری نیز آثار بسیار موفق و ارزشمندی از خود به جا می‌گذارند. آنها حتی در اراضی سخت و ناهموار شهرهای مهمی با کاربرد بالا تاسیس کردند. البته تشریح ویژگی‌ها و تاریخچه یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های تاریخ بشر در این مدت زمان کوتاه غیرممکن است. در بین آثار مهم و متعددی که از هیتی‌ها تا به امروز بشکلی سالمی پا برجا مانده ، می‌توان از سد گول‌پینار که هنوز هم پابرجاست و یکی از چندین سد متعلق به دوره هیتی‌ها در جهان و تنها سد آناتولی است، سخن گفت.
هیتی‌ها بعنوان مردمانی با هزاران خدا شناخته می‌شوند. ولی در بین این خدایان، آب از جایگاه دیگری برخوردار است. هیتی‌ها نه تنها بخاطر اهمیت حیاتی آب، بلکه در عین‌حال بخاطر اعتقاد به مقدس بودن آب، شهرها و بویژه معابد خود را در کنار رودخانه‌ها تاسیس کردند. ساخت شهرها و مراکز مسکونی از سوی هیتی‌ها در اطراف رودخانه قزل‌ایرماک که به خاک‌های منطقه جان می‌دهد، تصادفی نبود. چشمه‌ها، جویبارها، دریاچه‌ها، تلاب‌ها، دریاها و بطور خلاصه کلیه منابع آبی برای هیتی‌ها مقدس شمرده می‌شد. به همین منظور هیتیت‌ها، سدها، تالاب‌ها و یادمان‌های آبی تاریخی متعددی در آناتولی ساخته و از خود به ارمغان گذاشتند. هیتی‌ها که آب را عنصر اصلی و اساسی تمیزی و نظافت و منزه شدن از گناهان می‌دانستند، در کنار معابد حوض‌های مقدس ساختند. زیرا به نظر آنها قبل از حضور یافتن در مقابل خدایان، تمیزی و نظافت مادی و معنوی تنها با آب امکان‌پذیر بود. در معابد، اتاق‌های ویژه‌ای بمنظور نظافت و استحمام وجود داشت. هیتی‌ها در عین‌حال پر کردن این حوض‌ها بوسیله شیرهای آب را طراحی کردند.
هیتی‌ها در کلیه مراحل زندگی خود به نزدیک بودن به منابع آب اهمیت دادند ولی در منطقه جغرافیایی که در آن اسکان گزیدند، بعلت شرایط اقلیمی سرد و خشن و عدم امکان آبیاری، اراضی کشاورزی چندان حاصخلیز و پر برکت نبودند. در سنگ‌نبشته‌های خط میخی که کشف شده، می‌تواند با تعداد زیادی دعای باران و جملاتی در خصوص خشکسالی و قحطی مواجه گردید. تمدن هیتیت که در زمینه تامین آب با مشکل مواجه بود، ناگزیر از توسعه سیستم‌هایی مناسب با شرایط اقلیمی شدند. آنها برای آبیاری اراضی، برآورد نیازهای زندگی روزانه و بجای آوردن وجیبه‌های دینی خود سیستم‌هایی متکی بر آبیاری مصنوعی و باران طراحی کردند. بدین‌ترتیب در عرصه‌های معماری و مهندسی، بر هم عصران خود پیشی گرفته و سدها، استخرها، مخازن آب، کانال‌های آب و دریاچه‌های مصنوعی ساختند. یکی از این سد دریاچه‌ها ، در بین اولین سدهای آناتولی قرار دارد. سد هیتی گول‌پینار در آلاجاهویوک با قدمت سه هزار ساله از ویژه‌گی اولین سد تاریخی نه تنها آناتولی بلکه جهان برخوردار است. این سد در پی اولین قحطی و خشکسالی بزرگ در آناتولی از سوی پادشاهی هیتی احداث گردید. آلاجاهویوک یکی از بزرگترین شهرهای متعلق به هاتی‌هاست ( hatti ) که قبل از هیتی‌ها در این منطقه اسکان گزیدند. این شهر در دوره هیتی‌ها نیز اهمیت خود را حفظ کرده و در لوحه‌های سنگی که با خط میخی نوشته شده‌اند، از آن بعنوان شهری معروف با چشمه‌های آب و منابع آبی نام برده شده‌است. این شهر کم آب در سایه سازه‌های آبی در دوره هیتی‌ها به " آرینا " به معنی شهر چشمه معروف گردید. سد هیتی در آلاجاهویوک با کنده شدن صخره‌ها بوجود آمده و از سیستم تخلیه آب مازاد که در سدهای امروزی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد، برخودار است. آب انباشته شده در سد در تامین آب آشامیدنی و اهداف دینی بکار برده می‌شد. سد مذکور که بعنوان میراث فرهنگ جهانی تلقی می‌شود، از عنوان قدیمی‌ترین سد فعال جهان برخوردار است. این سد که در پی حفریات باستان‌شناسی کشف گردید، با تهیه پروژه‌های جدید، احیا گردید. از همه جالب‌تر اینکه حتی امروزه نیز کشاورزان در آلاجاهویوک با استفاده از آب‌های این سد عتیق اراضی کشاورزی خود را آبیاری می‌کنند.
هیتی‌ها نه تنها در آلاجاهویوک بلکه در دیگر شهرهایی که در آناتولی اسکان گزیدند، به ساخت سد اولویت دادند. سدهایی که احداث کردند، با توجه به نیازهای آب و اشکال سطحی از یکدیگر متفاوت بودند. آنها سدهای واقع در دشت و جلگه‌ها را بشکل استخر و سدهای واقع در تپه‌های مرتفع‌تر را نیز بشکل تراس احداث کردند. وقتی سدهای کایسری، قونیه، سیواس و چوروم را بررسی می‌کنیم، در می‌یابیم که این تمدن از نظر علوم ریاضی و مهندسی نیز در سطح خیلی پیشرفته‌ای قرار داشتند. هیتی‌ها البته که تنها سد احداث نکردند، آنها با مخازن آبی که در دل صخره‌ها کندند، آب باران را انباشته و برای نگهداری آن انبارها و استخرها درست کردند. آب‌های جمع‌آوری شده را با لوله‌های تو در تو و سفالی تا منازل انتقال دادند. هیتی‌ها در عین‌حال اولین مردمانی بودند که یادمان‌های آبی تاریخی را تاسیس کردند. آنها بلوک‌های صخره‌ای بزرگ و سنگین را با امکانات آن دوره بشکلی منظم و صاف بریده و به یکدیگر متصل ساختند. سنگ‌کاری ظریف و زیبای آثار متعلق به این تمدن هر بیننده‌ای را به حیرت و شگفتی وامیدارد. هیتی‌ها از هزاران سال پیش از این به اهمیت حیاتی آب پی بردند. آنها قوانین و مقررانی برای تمیزی و نظافت حداقل یک‌بار در سال کلیه سازه‌ها، حفاظت از کثافت و بیماری‌های ناشی از آن و مجازات افرادی‌که که به سیستم آبیاری آسیب می‌رساندند، وضع کردند. هیتی‌ها پیشگام مهندسی آب بوده و ضمن پایه‌گذاری اندوخته‌های علمی در زمینه علم مهندسی، به آن جهت دادند.
هیتی‌ها که میتولوژی، زبان، دین، سیاست و فرهنگ امروز اروپا و منطقه خاورمیانه را در سطح قابل توجهی تحت تاثیر قرار دادند، یکی از زرگترین تمدن‌های بشری در جهان است. چیزهای زیادی برای آموختن از هیتی‌ها این تمدنی قدیمی آناتولی داریم زیرا آنها در موازات دادن بعد دیگری به رابطه انسان با آب، به آن ارزش و احترام واقعی را دادند.
