دره ایهلارا یکی از ژرف دره‌های معروف جهانی

اشکال جغرافیایی روزی زمین در طول میلیون‌ها سال بوجود می‌آیند. گاهی دریاها در امتداد خشکی پیش رفته و گاهی نیز خشکی‌ها تحت تاثیر هوای فشرده کوهها را بوجود می‌آورند. دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، ییلاق‌ها و دشت‌ها که در طول سالیان متمادی بوجود آمدند، به جهان امروزی شکل دادند. این ساخته‌های طبیعی هر کدام محیط‌های زندگی غیرقابل انصراف برای جانداران بوجود آورده و زندگی در کره زمین در سایه این ساخته‌ها ادامه می‌یابد. انسان‌ها نیز نیازهای اساسی خود به تغذیه، مسکن و حفاظت را در سایه این ساخته‌های طبیعی تامین می‌کنند. رودخانه‌ها در منطقه جغرافیایی آناتولی همواره برای بشر جایگاه بسیار مهمی داشته و در اطراف آن تمدن‌های بشری متعددی که در تاریج جهان آثار ارزشمندی از خود بجای گذاشتند، ظهور کردند. در بین رودخانه‌های مهم در آناتولی، رودخانه ملندیز که مواد مذاب کوه‌های آتشفشانی اطراف خود را طی هزاران سال در دل خود جای داده، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. زیرا رودخانه ملندیز، دره " ایهلارا " یکی از بزرگترین ژرف دره‌های جهان را ساخته است.   

رودخانه ملندیز که در دره " ایهلاره " جاری است، در طول سالیان متمادی در نتیجه وزش باد ، صخره‌های متشکل از مواد مذاب را ساییده و موجب بوجود آمدن اشکالی جالب و دیدنی گردیده‌است. این دره جادوکننده و بسیار شگفت‌انگیز که در ارتفاع بیش از صد متری واقع شده، از قدمت تاریخ و زیبایی طبیعی بی‌نظیری برخوردار است. دره ایهلارا که از اعصار بسیار کهن بعنوان مرکز اسکان تمدن‌های مختلف بشری مورد استفاده قرار گرفته، در طول هزاران سال به نقطه تلاقی فرهنگ‌های مختلف تبدیل گردید. این دره پراحتشام که در شهرستان گوزل یورت ، و شاهکار طبیعی تلقی می‌شود، در عین‌حال در ترویج دین مسیح بعنوان یکی از سه دین الهی نقش مهمی ایفا کرده‌است. زیرا دره ایهلارا یکی از جذاب‌ترین و امن‌ترین مراکز مسکونی در کاپادوکیه بعنوان مرکز دینی سال‌های نخست رواج مسیحیت بود. شکل‌دهی آسان به صخره‌های اطراف دره ایهلارا، به انسان‌ها امکان داد تا در این منطقه صدها کلیسا و مرکز مسکونی احداث کنند. اگر به راهپیمایی در طبیعت علاقه دارید، می‌توانید با حدود چهارصد پله  به موزه فضای باز دره ایهلارا که 14 کیلومتر امتداد دارد، راه یابید. در دره سرسبز ایهلارا در حین پیاده‌روی در طول رودخانه ملندیز می‌توانید فرصت مشاهده بقایای بیش از صد کلیسا، شانزده صومعه و مراکز مسکونی هزاران انسان در منطقه را پیدا کنید. از 12 کلیسا و در راس کلیساهای اغری‌تاش ( Eğritaş ) ، سومبولو (sümbüllü  ) ، یلانلی ( Yılanlı ) و کوکار ( kokar  ) که در سایه بافت ژئولوژیک منطقه در دل صخره‌ها ساخته شده‌اند، دیدن کرده و موفق به کشف گنجینه تاریخی و فرهنگی بی‌نظیری در این کلیساها با نقاشی‌های آب‌رنگی دیواری که روی صخره‌ها ترسیم شده‌اند، گردید. کلیسای اغری‌تاش ( Eğritaş ) ، یکی از قدیمی‌ترین کلیساها و معابد بزرگ در دره ایهلار است. بخش بزرگی از این کلیسای دو طبقه‌ای که با نقاشی‌های آبرنگی دیواری تزئین شده، هنوز هم پا برجاست. اگرچه بخش بزرگی از نقاشی‌های دیواری این کلیسا کهنه و فرسوده شده‌اند ولی بعلت تزئین به رنگ‌های مختلف آدمی را به شگفتی وامیدارند. کلسیای یلانلی ( Yılanlı ) بنای قدیمی دیگری در این منطقه است که بعلت نقاشی‌های دیواری آبرنگی مربوط به جهان دیگر و موضوعات جای گرفته در کتاب انجیل مورد توجه قرار می‌گیرد. در نقطه پایانی دره ایهلارا نیز کوره‌های صخره‌ای موسوم به پری باجالاری و کلیسای جامع سلیمه ( Selime ) واقع شده‌اند. این کلیسای جامع دو طبقه‌ای که بزرگترین کلسیای جامع منطقه است، بعلت پرورش روحانیون و چهره‌های دینی معروف و برگزاری اولین آیین دینی با صدای بلند جلب دقت کرده‌است.

دره ایهلارا در اصل جزئی از منطقه کاپادوکیه با جو سحرآمیز مملو از اثرات تمدن‌های قدیمی، غارها و صخره‌های مخروطی شکل است. تاریخ‌چه شهر کاپادوکیه تا هیئت‌ها می‌رسد ولی بیشتر بعنوان پناهگاه اولین پیروان دین مسیح است که از ظلم و ستم و خطر مرگ به این منطقه روی آور شدند. اولین پیروان دین مسیح برای حفظ جان خود و ترویج دین جدید در شهرهای زیر زمینی کاپادوکیه اسکان گزیدند. اگرچه تخمین زده می‌شود که تعداد شهرهای زیرزمینی در کاپادوکیه بیش از 150 است ولی تنها 36 شهر کشف شده و از زیرخاک‌ها بیرون آورده شده‌است. شهرهای زیر زمینی در لحظات خطرناکی مانند حملات و یورش‌های ناگهانی ، ظرف مدت زمان کوتاهی پناه برذن و مخفی شدن را امکان پذیر می‌ساختند.

این شهرها هر کدام شاهکارهای مهندسی بودند که کلیه عوامل لازم برای زندگی امن انسان‌ها مد نظر گرفته شده‌بود. اتاق‌ها، آشپزخانه‌ها، انبار ارزاق، چاه‌های آب، آغل‌ها و کلیساها با کریدورهای تنگ و باریک به یکدیگر متصل می‌شوند. اتاق‌ها در قبال یک حمله احتمالی از بیرون با یک سنگ مدور سنگین و بزرگ بسته می‌شدند. شفت‌های تهویه و سیستم‌های حرارتی و کانالیزاسیون نیز جزء لاینفک این شهرها بودند. بازدید از این شهرهای زیر زمینی بسیار مهیج بوده و غیر ممکن است که تحت تاثیر آن قرار نگیرید. در حالی‌که روی زمین زندگی متفاوتی ادامه داشت، عزم انسان‌هایی که بخاطر اعتقادات خود عمرشان را در این شهرهای زیر زمینی سپری می‌کردند، تحسین برانگیز است. درین کویو ( Derinkuyu ) ، کایماکلی ( Kaymaklı ) و تاتلارین ( Tatlarin ) در بین معروف‌ترین شهرهای زیر زمینی منطقه قرار داشته و بیشترین بازدیدکننده را بخود جذب می‌کنند. شهر زیر زمینی درین کویو ( Derinkuyu ) ؛ که از سوی هیتیت‌ها تاسیس شده، یکی از جالب‌ترین شهرهای زیر زمینی در کاپادوکیه است. این شهر زیر زمینی از دوازده طبقه بوحود آمده و تا پنجاه متری زیر زمین گسترده شده‌است. در این شهر پنجاه هزار نفر از امکان زندگی در کنار هم برخوردار بودند. در شهر درین کویو که بزرگی و عظمت شگفت‌انگیزی دارد، در موازات سیستم تهویه هوای بی‌نظیر، یک مدرسه ، پناهگاه‌ها، چاه‌های آب و زندان‌ها وجود دارد. به گفته کارشناسان، تونل ده کیلومتری مکشوفه در طبقه سوم به شهر زیرزمینی کایماکلی ( Kaymaklı ) متصل می‌شود. شهر زیر زمینی کایماکلی ( Kaymaklı ) نیز در دوره هیتیت‌ها تاسیس شده‌است. این شهر در آن‌دوران دو طبقه بود ولی بعدا مسیحیان در این شهر اسکان گزیده و با حفر شش طیقه دیگر آن‌را توسعه دادند. در این شهر که 5000 هزار جمعیت داشت، آغل، گورستان، کلیسا و انبارهای خواروبار وجود داشت. شهر زیر زمینی کایماکلی ( Kaymaklı ) که به بزرگی نیمی از شهر زیرزمینی درین کویو ( Derinkuyu ) می‌باشد، در آن‌دوران شهری بسیار مهم محسوب می‌گردید. شهر زیر زمینی تاتارین ( Tatlarin ) ، بزرگترین شهر زیر زمینی در منطقه کاپادوکیه است. این شهر بعلت وجود تعداد زیادی کلیسا، انبار ارزاق و اتاق‌های بزرگ، احتمالا یک مجتمع بزرگ صومعه‌ بوده‌است. این شهر زیر زمینی که تنها دو طبقه آن قابل گردش است، متفاوت از دیگر شهرهای زیر زمینی صاحب توالت‌های عمومی است.

مردمان شهرهای زیر زمینی که غلات و خواربار خود را در انبارهای ارزاق داخل صخره‌ها نگهداری کرده، آب مورد نیاز را از آب‌های زیر زمینی تامین می‌کردند، با اطلاعات مهندسی و معماری مافوق دوره خود این شهرهای خارق‌العاده را طراحی کردند. از اسرار مربوط به چگونگی ساخت این چنین شهرهای زیر زمینی بی‌نظیر و بی عیب و نقص در دوره‌ایی که هنوز سخن از علم و تکنولوژی نبود، امروزه نیز پرده برداشته نشده‌است.