حمام، یکی از مهمترین سازه‌های معماری در جهان
سازه‌های آبی اولین بار در دوره هیتی‌ها ظاهر شدند...
چقدر طول می‌کشد تا به آب گرم دسترسی پیدا کنید؟... به احتمال زیاد به محض اینکه شیر را بچرخانید، ظرف چند ثانیه جریان آب گرم شروع می‌شود. در گذشته چطور بود، آیا به همین راحتی بود، آیا تا به حال فکر کرده‌اید؟ برای دسترسی به آب گرم مدت زمان زیادی طول کشید، البته در زمان‌هایی که منابع انرژی بسیار کمی شناخته شده بود و فناوری توسعه نیافته بود. آب گرم برای تمیز کردن لازم بود و جزء لاینفک زندگی روزمره برخی فرهنگ‌ها بود.
امروز در مورد ظهور حمام، یکی از مهمترین سازه‌های معماری در جهان، با سفر به دوران باستان برای شما سخن خواهیم گفت.
از اهمیت تمیز کردن آب و بدن برای هیتی‌ها، یکی از تمدن‌های مهم در جغرافیای آناتولی گفته بودیم. آنها از آب برای تشریفات مذهبی و تصفیه استفاده می‌کردند. سازه‌های آبی با بنای یادبود اولین بار در دوره هیتی‌ها ظاهر شدند... در طول هزاران سال تمدن‌های بسیاری در این سرزمین‌ها ظهور کرده‌اند... اما دو تمدن دیگر که به اندازه هیتی‌ها به آب اهمیت داده و با سازه‌های آبی که ساخته‌اند بر جهان تأثیر گذاشته اند و وقتی از حمام سخن گفته می‌شود، به ذهن خطور می‌کنند، رومی‌ها و ترک‌ها هستند.
پس از استقرار رومی ها در سرزمین‌های آناتولی، تمدن‌های هلنیستی و رومی از یکدیگر تاثیر پذیرفته و بسیاری از ساختارها و عناصر فرهنگی از تمدنی به تمدن دیگر منتقل شدند. حمامها در راس این موارد هستند. زیرا سالن‌های ورزشی یا زیمنازیوم‌ها که می‌توانیم آنها را به عنوان امکانات ورزشی پیشرفته در شهرهای هلنیستی توصیف کنیم، اولین شکل حمامهای امروزی هستند. و حمامها یکی از مهمترین فضاهای عمومی عصر خود محسوب می‌شوند.
در هر شهری که رومی‌ها در آن حکومت می‌کردند می‌توان حداقل به یک حمام برخورد کرد... به نظرتان دلیل این چیست؟ از آنجایی که پزشکان رومی استدلال کردند که ورزش، ماساژ و پاکسازی بدن برای حفظ سلامتی ضروری است می‌گفتند: "اولین قانون یک زندگی سالم، شستشو است." این مسئله که برای عموم مردم بسیار مهم بود نیز مورد توجه قرار گرفت. دستور کار سیاستمداران و ساخت حمام در انتخابات به مردم وعده داده شد. این بنا نه به عنوان یک مکان بلکه به عنوان مجموعه‌های بزرگ با کتابخانه‌ها، زمین‌های ورزشی و باغ‌هایی برای پیاده‌روی ساخته شده است.
اولین حمامها در مجاورت چشمه‌های آب گرم که به شفابخش بودن آن اعتقاد داشتند تاسیس شد. با افزایش تقاضا برای حمام با گذشت زمان، حمامها نه تنها در نزدیکی چشمه‌های آب گرم بلکه در شهرها نیز ساخته شد. با پیشرفت مهندسی، آب حتی به حمام‌هایی که در نقاط دور از منابع آب دور بودند منتقل شده و تکنیک‌هایی برای گرم نگه داشتن آب برای مدت طولانی تولید شد. در بعضی از شهرها بیش از یک حمام ساخته شده است. دلیل این امر این است که رومی‌ها متناسب با جمعیت شهر حمام می‌ساختند... در نتیجه حمامها به بخشی ضروری از فرهنگ روم و زندگی روزمره تبدیل شدند.
حمامهای دوران رومی آثار معماری هستند که تاثیر مهمی در میراث فرهنگی جهان برجای گذاشته‌اند. حمامها به عنوان بزرگترین بناهای زمان خود ظاهر می‌شوند. زیرا این ساختمان‌ها قدرت شخصی که آنها را ساخته‌اند را آشکار می‌کردند... حمامها با معماری باشکوه، فضای داخلی با تزئینات غنی و مجسمه‌های باشکوه، به عنوان ساختمانهای معتبر دولت و امپراطورها در نظر گرفته می‌شوند.
در سایه آنچه لوکیوس سینیکا فیلسوف رومی در نامه‌های خود آورده است، می‌توانیم ظاهر این حمامها را تصور کنیم. از این نامه‌ها می‌آموزیم که در حمامها مجسمه‌های زیادی وجود دارد. در فضای داخلی از مرمرهای آورده شده از اسکندریه استفاده می‌شود، بر دیوارها نقاشی‌های دیواری وجود داشته، اطراف استخرها با سنگ مرمر گرانبها پوشانده می‌شوند و آب از شیرهای نقره‌ای جاری می شود... سینیکا این شکوه را به عنوان خودنمایی و اسراف توصیف می‌کند. او در نامه‌های خود شکایت می‌کند. اما همانطور که قبلاً گفتیم، از آنجایی که همه اینها نشان از اعتبار امپراطور و دولت دارد، انتظار نمی‌رود که خلاف این باشد.
حمامها همچنین پیشگام نوآوری‌های مهندسی عصر خود بودند. به عنوان مثال بتن... بتن برای اولین بار در حمام مورد استفاده قرار گرفت! به لطف این ماده بادوام، استفاده از عناصری مانند طاق و گنبد که تا آن روز قابل ساخت نبوده و طرح‌های مختلف معماری تحقق یافته است. بنابراین عصر جدیدی نه تنها در مهندسی بلکه در زمینه معماری نیز گشوده شد.
رومی‌ها در جغرافیای وسیعی پراکنده شده‌اند و بالطبع دسترسی به آب فراوان در هر شهر ممکن نبود. اما حمامها برای یک شهر ضروری بودند. آب مورد نیاز حمامهای کوچک در شهرهایی که آب کافی نداشتند از مخازن آب تأمین می‌شد. این حمامهای کوچک با آب بسیار کم، به شکل بی‌عیب و نقص خدمت می‌کردند.
تأمین نیاز آب حمامهای بزرگ با مخازن ممکن نبود. زیرا این حمامها هم از نظر اندازه بزرگ بودند و هم به دلیل وجود استخرها، چشمه‌ها و حتی آبشارها، آب مورد نیاز بسیار بیشتر بود. آب مورد نیاز از طریق قنات تأمین می‌شد و مخازن آب بسیار بزرگی نیز وجود داشت. مشکل آب حمامها از این طریق حل شد و قسمت مربوط به گرمایش، با پیشرفت تکنولوژی برطرف گردید. با گرم شدن کف، هوای گرم از بخشی که دیگهای بزرگ در آن قرار داشت، از طریق حفره‌های دیواره به کمک دودکش‌ها عبور کرده و فضای بالایی را گرم می‌کرد. درجه حرارت در حمام به 100 درجه سانتیگراد می‌رسید.
یکی از حمام‌هایی که آب از فاصله زیاد توسط قنات‌ها به آنجا منتقل می‌شد، حمامی است که به نام امپراتور کاراکالا در روم ساخته شده است. این حمام به عنوان دومین حمام بزرگ رومی در جهان شناخته می‌شود. هنوز به نام همان امپراطور شناخته می‌شود و یکی از بزرگترین حمامهای دوره خود بوده است. حمام دیگر نیز در آنکارا پایتخت ترکیه است. آنكيرا در آن زمان مركز استان رومي گالاتيا بود... در نقطه اتصال جاده‌هايي واقع بود كه از اروپا مي‌آمد و به دليل موقعيت استراتژيكی، شهر بسيار مهمي بود. برای تأکید بر این اهمیت، رومی‌ها حمامی با ارزش ساختند. حمام رومی در آنکارا یکی از بناهای معروف دوره خود با معماری باشکوه جلب دقت می‌کند. آب از الماداغ، 40 کیلومتری حمام، توسط بلوک‌های سنگی منتقل می‌شود و برنامه‌ای برای جمع‌آوری برف و باران آماده شده بود. یک شبکه فاضلاب نیز ایجاد شده بود. حمام به مدت 500 سال مورد استفاده قرار گرفت!
در خلال کاوش‌ها مشخص شد که این مکان نه تنها یک حمام است، بلکه یک تپه حاوی شهرک‌هایی متعلق به دوره‌های فریقی، روم، بیزانس، سلجوقی و عثمانی است. امروزه حمام در منطقه اولوس آنکارا به یک موزه در فضای باز با مساحت 65 هزار متر مربع تبدیل شده است.
حمامی که از دوران روم در این جغرافیا باقی مانده است، البته فقط به حمام آنکارا محدود نمی‌شود ... حمام فاوستینا در آیدین میلت یکی دیگر از حمامهای عالی آناتولی است که دارای قسمت‌های سردآبه، گرمابه، رختکن و استخر است. در شهر باستانی الکساندریا ترواس حمام دیگری در شهرستان ازینه چاناک‌قلعه به نام هردوس آتیکوس وجود دارد. این حمام همچنین یکی از بزرگترین سازه‌های شناخته شده آناتولی در آن زمان است... در منطقه ساری‌کایا در یوزگات، "حمام رومی باسیلیکا ترما" معروف به "دختر پادشاه"، قدیمی‌ترین ساختار حرارتی جهان وجود دارد. با جریان آب شفابخش که به مدت دو هزار سال جریان دارد، تنها مشابه این حمام در جهان در بات، انگلستان واقع است.
در برنامه امروز به طور خلاصه در مورد حمامها که مراکز پاکسازی و اجتماعی شدن در دوره روم بود صحبت کردیم.
