کول‌تپه اولین مرکز تجارت جهانی در مرکز آناتولی
نگرشی به مراحل رواج تجارت در اعصار دیرینه
آیا برای خرید و فروش چه روشی را ترجیح میدهید؟ به مراکز خرید و فروش می‌روید با اینکه برای تامین مایحتاج خود با تلفن و با کامپیوتر سفارش آنلاین میدهید؟ البته ترجیح شما را نمی‌دانیم ولی در کشورهای پیشرفته در خرید و فروش اینترنتی این میزان به بیش از هفتاد درصد می‌رسد. لباسی را که از سایت‌های اینترنتی مغازه‌ها دیده و پسندیده ولی در مورد جنس آن و اینکه اندازه‌تان خواهد شد یا نه؟ و یا غذایی که ظاهرش و یا نامش را پسندید دیگر بدون لمس کردن پول می‌توانید از طریق اینترنت سفارش بدهید. اشیا دیگری را بدون دست زدن به آن و یک حس کردن بو به همان شکل یعنی با یک پول نامرئی سفارش میدهید. امروزه خرید و فروش بخش مهمی از زندگی‌مان را بوجود آورده‌است. در اصل همیشه بدین گونه بود. با تجارت الکترونیک، کارت اعتبار بانکی و حتی در دوره‌هایی که پول مورد استفاده قرار نمی‌گرفت، داد و ستد ادامه داشت. تاریخچه داد و ستد و تجارت به اندازه تاریخچه بشر قدیمی است. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که تجارت تا به امروز از چه مراحلی گذشته‌است؟
اشتباه نخواهد بود که اگر بگوئیم تجارت با آغاز زندگی مسکونی بشر متداول گردید. انسان که دردوره تکامل از زندگی شکارچی و گردآورنده به زندگی مسکونی روی آورد، در حد محدودی هم که باشد از نظر تامین مواد غذایی و دیگر نیازهایش خودکفا گردید. ولی چه حاصل که صاحب امکانات محدودی بوده و به چیزهای دیگر نیز احتیاج داشت. پس از مدتی دریافت که با روش مبادله کالا با کالا می‌تواند صاحب اموال متفاوتی گردد. دیگر نه به اندازه‌ای که خود نیاز داشت بلکه برای مبادله کالا با کالا مقدار بیشتری محصولات تولید کرد. نخست با جوامع نزدیک به خود و سپس با روستاهای دور به مبادله کالا پرداخت. بدین‌ترتیب پایه‌های تجارت و بازرگانی بنیان‌گذاری شد. مدتی بعد انجام معاملات تجاری با جوامع نزدیک کفاف انتظارات انسان‌های آندوره را نکرده و تمدن‌های دوردست و کالاهای تولیدی در جوامع مختلف مورد توجه قرار گرفت. دیگر در سایه تجارت و بازرگانی تنها صاحب پول نشده بلکه رابطه بین فرهنگ‌ها نیز آغاز گردید. در اعصار اولیه قلع از راه زمینی به شرق دریای خزر و از آنجا نیز به یونان انتقال یافته و کهربای استخراجی از دریای بالتیک نیز به مدیترانه شرقی انتقال یافت. کالاهای مورد نیاز و نایابی مانند الوار، پالتوپوست و نمک با توجه به شرایط بسیار سخت نقل و انتقال مبادله شده و با این نوع کالاها انسان‌ها با پیوندهای نامرئی به یکدیگر وابسته شده و 4 هزار سال قبل از میلاد کول‌تپه اولین مرکز تجاری بین‌المللی در مرکز آناتولی تاسیس یافت.
کول‌تپه در نزدیک‌های کایسری اولین شهری است که هیتیت‌ها در آناتولی تاسیس کردند. این شهر در عین‌حال یکی از معروفترین مراکز مسکونی عصر برنز در آناطولی‌ست. کول‌تپه با نام قدیمی شهر کانیش ( Kaniş ) در بالاترین دامنه‌های کوه ارجیس در آناتولی مرکزی تاسیس یافت. کانیش ـ کول‌تپه در موازات اینکه اولین شهر تاسیس یافته از سوی هیئیت‌ها بود در عین‌حال مرکز شبکه تجاری تشکیل یافته بین آناتولی و بین‌النهرین توسط آشوریان محسوب می‌شود. این شهر بعلت اینکه در نقطه تقاطع بسیاری از گذرگاه‌ها واقع شده در اصل یک منطقه استراتژیک مهم بشمار می‌رود. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا نیروی محرکه آشوریان برای تجارت در آناتولی تنها این موقعیت استراتژیک بوده و یا وجود شبکه‌های ترابری بوده‌است؟ عناصری که بر شمردیم، بسیار مهم بوده ولی اولین عنصر لازمه برای تحقق امور تجاری ، نیاز به همه چیز است. مس در بین فلزاتی قرار داشت که در آن‌دوران به مقدار فراوانی در آناتولی یافت می‌شد. مس برای سالیان متمادی به مقدار فراوانی مورد استفاده قرار گرفته ولی بعلت مقاوم و مستحکم نبودن نواقصی ایجاد می‌کرد. با اضافه کردن ده درصد قلع به آن برنز بدست می‌آید. پادشاهان آن اعصار بعلت مقاوم بودن و استحکام برنز می‌خواستند تا صاحب سلاح‌هایی از جنس برنز گردند. ولی علیرغم فراوانی برنز یافتن قلع در آناتولی بسختی ممکن بود. در این میان آشوریان به کمک ساکنین آناتولی شتافتند. آناتولی به قلع و آشوریان نیز به دیگر کالاها و مواد خام در آناتولی احتیاج داشتند. بدین‌ترتیب بازرگانان آشوری به آوردن کالاهای مختلف مانند آینه و پارچه و در راس قلع از طریق دجله و فرات به کانیش یعنی کول‌تپه و از این منطقه نیز به بردن سنگ‌های ذی‌قیمت تولیدی مانند طلا، نقره و مس به کشور آشور آغاز کردند. آشوریان برای استفاده از منابع غنی آناتولی نیز به تاسیس مراکزی که می‌توان از آنها بعنوان کلنی‌های تجاری نام برد، پرداختند. به این مراکز تجاری بزرگ نام کاروم اطلاق گردیده و کول‌تپه در مدت زمان کوتاهی به مراکز کاروم تبدیل گردید. کالاهایی که در سایه شبکه تجاری رایج و قوی آن‌دوران به کانیش یعنی کول‌تپه انتقال می‌یافت، از آنجا تا مناطق مرکزی آناتولی توزیع شده و بدین‌صورت اولین مرکز تجاری سازماندهی شده جهان یعنی کول‌تپه ـ کانیش تاسیس یافت. اهمیت این مرکز در دوران بعد نیز حفظ شده و کول‌تپه بصورت یکی از ایستگاه‌های اصلی راه ابریشم تبدیل گردیده و به این موقعیت خود طی قرون متمادی تداوم بخشید.
کول‌تپه از دو بخش کانیش که روی تپه‌ای مرتفع واقع شده و شهر سفلی متشکل است. کاخ‌ها و قصرها در نقطه مرتفع یعنی روی تپه و کاروم‌ها و مراکز تجاری نیز در بخش سفلی شهر واقع شدند. بقایای بناهای اداری، دینی، خانه‌ها ؛ مراکز تجاری و کارگاه‌ها در بخش کانیش یعنی تپه کشف شده‌است. از آنجایی که کول‌تپه در عین‌حال یک مرکز نساجی و معدنی بسیار توسعه یافته بود، لذا در کارگاه‌ها هم تولید و هم فروش انجام می‌گرفت. به گفته کارشناسان کاخ‌هایی که در حفاری‌های بعمل آمده کشف گردیده، صرفا بمنظور زندگی پادشاهان احداث نشده بودند. کالاهای تجاری در این کاخ‌ها انبار شده و اسناد و مدارک زیادی دال بر انجام امور مالیاتی در کاخ‌ها بدست آمده‌است. در منازل تجار نیز اتاق‌های بایگانی کوچک قفل زده شده و انبارهای نگهداری لیست کالاهایی که قرار بود فروخته شوند، موجود بود. افرادی‌که مایل به تجارت و بازرگانی در کول‌تپه بودند، با پرداخت هزینه معینی ثبت نام کرده و از فروش اموال بدون گمرک و مجوز و قاچاق کالا اجتناب ورزیده و مالیات پرداخت می‌کردند.
کول‌تپه محل کشف اولین کتیبه‌های نوشتاری که به کتیبه‌های کاپادوکیه معروف هستند، می‌باشد. این سنگ‌نبشته‌ها از نظر ارائه اطلاعات پیرامون ساختار اقتصادی و فرهنگی ـ اجتماعی آن‌دوران بی‌نهایت حائز اهمیت هستند. زیرا به تاریخ آناتولی پرتو می‌افکنند. به همین علت کتیبه‌های کول‌تپه در لیست میراث فرهنگی یونسکو جای گرفتند. در نتیجه حفریات بعمل آمده در منطقه 23 هزار و 500 کتیبه خاک رس به زبان خط میخی آشود بدست آمده و تنها یک چهارم این کتیبه‌ها خوانده شده‌است. برخی از این کتیبه‌ها بشکل مربع و یا مستطیل دو الی سه سانتی متری و برخی نیز ده الی بیست سانتی متر است. در بین این کتیبه‌ها می‌توان با متون متفاوتی از قرار دادهای سیاسی ، متون مربوط به رابطه مردم با مقامات کشوری، اسناد دادگاهی و نامه‌های شخصی گرفته تا وصیت‌نامه‌ها مواجه گردید. یکی از خصوصیات قابل توجه کتیبه‌های کول‌تپه نهاده شدن اسناد رسمی مانند قراردادها و احکام دادگاهی داخل یک پاکت نامه بوده‌است. در اینجا این سوال مطرح می‌شود که آیا در ایامی که هنوز کاغذ کشف نشده و متون روی کتیبه‌ها نوشته می‌شد، پاکت نامه چگونه ساخته شده؟ البته که باز هم با استفاده از خاک رس. روی نوشته‌ها با لایه‌های از گل رس پوشانده شده و بصورتی در آورده می‌شدند، که از بیرون قابل خواندن نبودند. تلاش مخفی کردن این نوشته‌های متعلق به هزاران سال قبل و دادن اهمیت به پنهان‌کاری آیا به نظر شما هم جالب توجه نیست؟ کتیبه‌های کول‌تپه در خصوص موضوع بسیار مهم دیگری اطلاعاتی در اختیار ما قرار می‌دهند. بر اساس این اطلاعات 4 هزار سال پیش از این زن و مرد در حیات اجتماعی دارای حقوق مساوی بودند. زنان آناتولی در آن‌دوران در زندگی اقتصادی و اجتماعی نقش مهمی بر عهده داشتند.
این ماجرا شاید برای پول در آوردن ، شاید برای کشف مناطق و انسان‌های جدید و شاید هم برای آشنایی با فرهنگ‌های جدید آغاز شد. در مسیر راه‌های طولانی صدها هزار کیلومتری که از قوه تخیل ما خارج است، با هزاران کیلو بار به راه افتاده و پایه و اساس تجارت جهانی را در آناتولی بنیان نهادند. مردمان چهار هزار سال پیش از این آناتولی بوسیله این کتیبه‌ها صدای رسای خود را به گوش ما رساندند.
