تاسیس پادشاهی لیدیه در آناتولی و کشف پول

پول برای برخی‌ها یک هدف، برای برخی‌ها یک ابزار و برای برخی‌ها نیز هر دوی اینهاست.

رابطه‌ای که با پول برقرار می‌کنید، در اصل نگرش شما به آن را نشان می‌دهد.

یک ضرب‌المثل قدیمی ترک می‌گوید با پول نمی‌توان خوشبختی و سعادت خرید.

سه چیز مهم را نام ببرید که می‌تواند دلیل وقوع جنگ باشد؟

روایت می‌شود که ناپلئون بناپارت در پاسخ این سوال می‌گوید: اول پول، دوم پول و سوم پول. خواه هدف باشد، خواه وسیله، جایگاهی که پول امروزه در زندگی‌مان دارد بسیار مهم و بزرگ است. متاسفانه فقدان پول انجام خیلی چیزها یا دسترسی به آن‌ها را غیرممکن می‌سازد. آیا فکر کردید که قبل از استفاده از پول انسان‌ها از چه سیستمی استفاده می‌کردند؟

یا اینکه پول از چه تاریخی وارد زندگی ما شده است؟

اولین تمدنی که توانست پول را کشف کند، کدام تمدن بود؟

آیا شنیده‌اید که می‌گویند "ثروتی دارد به اندازه گنج قارون"؟  

پادشاهی لیدیه یکی از مهمترین و قوی‌ترین تمدن‌ها در منطقه جغرافیایی آناتولی بود. این تمدن هر چند عمر طولانی نداشت، ولی نقش مهمی در تاریخ بشر ایفا کرد. پادشاهی لیدیه که در سرزمین‌های حاصل‌خیز آناتولی غربی تاسیس شده بود، دارای منابع طبیعی بسیار غنی بود و معادن سنگ مرمر و رشته کوه‌های پوشیده از جنگل‌ها زندگی راحت و آسوده‌ای برای مردم آن فراهم ساخته بود. مردم لیدیه در سایه رودخانه‌های گئدیز و مندرس بدون اینکه دچار مشکل شوند، به راحتی زندگی می‌کردند. سارد پایتخت پادشاهی لیدیه در قصبه سارد در مانیسای امروزی قرار دارد. رود سارد از وسط شهر عبور کرده و باعث شده تا لیدی به شهر طلایی معروف شود، زیرا این رود حاوی شن‌هایی مملو از ذرات نقره و طلا بود. مردم لیدی شن‌های نقرهای و طلایی این رود را الک کرده و در بستر رودخانه حفریاتی انجام دادند. مردم لیدی تمول و ثروت اصلی را با استخراج الکتروم‌ از رودخانه سارد  از آن خود ساخت. این معادن غنی به عنوان با ارزش‌ترین منابع پادشاهی لیدی به‌صورت گرد در کیسه‌ها پر شده یا به‌صورت شمش مورد استفاده قرار گرفت. سپس آلیاتوس پادشاه لیدیه تصمیم به استفاده از الکتروم و یا طلای سبز که همانا آلیاژی از طلا و نقره است، در ضرب سکه‌ها گرفت. برای تفکیک سکه‌های دارای ارزش‌های متفاوت از اشکال و یا اسامی متفاوت در این سکه‌ها استفاده شد، چنان پول‌های فلزی امروزی که از آن‌ها استفاده می‌کنیم. با این اکتشاف پادشاهی لیدی بر تمول و ثروت خود افزوده و به یک کشور قدرتمند و با نفوذ در منطقه تبدیل شد. استفاده از سکه کوتاه مدتی بعد از اختراع در موازات آناتولی و یا  آسیای صغیر در دیگر ممالک  اطراف مدیترانه نیز بسرعت متداول گردید. لازم به یادآوری است که الکتروم همیشه شامل میزان مساوی طلا و نقره نبوده و درصد این دو فلز ارزشمند متغیر بود. مضافا به اینکه در کارگاه‌های طلا سازی تاسیس شده در کنار رود سارد، الکترون‌ها از یکدیگر تفکیک شده و طلا و یا نقره ناب و خالص از آن‌ها بدست می‌آمد و سپس طلای کمتر و نقره بیشتر به آن اضافه شده و دوباره ضرب می‌شد. به همین علت مدتی بعد در خصوص اینکه آیا سکه‌ها وسیله مبادله قابل اطمینانی هستند یا خیر؟ سوالاتی مطرح گردید.

کروزوس یا قارون پسر آلیاتوس پادشاه لیدیه پس از نشستن بر تخت پادشاهی برای پیدایش راه‌حل به این معضل مقررات جدیدی وضع کرد. از سکه‌های ضرب شده از الکتروم چشم‌پوشی شد و سکه‌های طلایی و نقره‌ای جداگانه‌‍ای بشکلی مناسب با استاندارد وزن ضرب گردید. این هم برای پادشاهی لیدیه و هم برای ضرب سکه‌ها نقطه عطف مهمی بود. این سکه‌های ارزشمند هم کوچکتر بود و هم تنها به وزن نیم گرم بودند. با تنظیم وزن سکه‌ها و برجسته‌کاری‌های روی آن‌ها، در استفاده از آنها بعنوان یک وسیله معامله اطمینان حاصل شد و بدین ‌وسیله پول اختراح گردید. هرودت پدر تاریخ در کتاب خود نوشته ‌است: اولین سکه طلایی و نقره‌ای در تاریخ از سوی مردمان لیدیه‌ کشف گردید. لیدی با این اختراع شروع به گذراندن مرفه‌ترین روزهای خود کرد. بدین ترتیب ضرب المثل "صاحب شدن به ثروتی مانند گنج قارون" متداول شد. در اینجا این سوال به اذهان خطور می‌کند که تا کشف پول، انسان‌ها در معاملات تجاری از چه ابزاری استفاده کرده، میزان ثروت خود را چگونه اندازه‌گیری کرده و بجای پول از چه چیزی استفاده می‌کردند؟ انسان‌های آن دوران بجای پول از صدف‌های دریایی، حیوانات شکار شده، پوست حیوانات، گندم و جو بعنوان پول استفاده می‌کردند، ولی بعلت مشکل عدم تقسیم به مقادیر کوچک، عدم حمل و خراب شدن، استفاده از فلزات ارزشمند آغاز شد. متخصصین امر که در مورد علت اصلی اختراع پول صاحب نظر نیستند، در عین‌حال معتقدند که پول صرفا برای تسهیل امور تجاری و داد و ستد رایج نشده ‌است. آن‌ها بر این نظرند که پول احتمالا به منظور پرداخت منظم و راحت حقوق پرسنل نظامی و دولتی اختراع شده‌ است. همانند فرضیه احتمالی اختراع نوشته از سوی سومرها برای تثبت درآمد و تمول ناشی از فروش و عرضه محصولات کشاورزی و ثبت حقوق کارگران. زیرا در آن دوره بسیاری از دول از سربازان مزدور استفاده می‌کردند و صداقت سربازان در ازای طلا و نقره قابل خریداری بود. کارشناسان می‌گویند سکه‌ها در عین‌حال وسیله ایجاد ارتباط بین انسان‌ها بودند و در آن دوران بعلت عدم وجود وسایل ارتباطاتی و مخابراتی، بوسیله سکه‌ها معلوم می‌شد که کدام امپراطوری بر سر کار است، کدام پادشاه حکمرانی کرده؟ و درمورد پل‌های جدیدالتاسیس، معابد و حتی مدل‌های مو بدین وسیله اطلاعات کسب می‌گردید. امروزه در سایه سکه‌های قدیمی می‌توان در مورد تمدن‌های قدیمی، اماکن مسکونی تخریب شده، ساختمان‌های قدیمی بناهای یادبود باستانی، اطلاعات ارزشمند و مهمی کسب کرد. فلزات مورد استفاده در ضرب سکه‌ها نیز در مورد وضعیت اقتصادی کشورها اطلاعاتی ارائه می‌دهد و به‌وسیله آن‌ها امکان شناسایی قلمرو حکومتی دولت‌ها میسر می‌شود و می‌توان به تاریخ قطعی مغلوبیت‌ها و یا  پیروزی‌های کسب شده، دسترسی پیدا کرد. یعنی در درک تاریخ، سکه‌ها به اندازه منابع نوشتاری ابزاری مهم محسوب می‌شوند.

برخی محققین بر این نظرند که اختراع پول از سوی این پادشاهی مهم آناتولی و تاریخ بشر، همزمان با ساخت راه شاهی بوده‌ است. این راه که به راه شاهی امپراطوری پارس نیز معروف است، از ساردس پایتخت امپراطوری لیدی آغاز شده و با عبور از موصل و بغداد به پایتخت امپراطوری پارس و از آنجا نیز تا پرسپولیس امتداد می‌یافت. این راه 2700 کیلومتری که از غرب به شرق امتداد می‌یافت و نیز اختراع پول در رشد و توسعه تجارت آن ‌دوران نقش مهمی ایفا  کرد. نه تنها تمدن لیدی بلکه کلیه تمدن‌ها در طول این مسیر در سایه این راه عتیق در زمینه اقتصادی، علمی، فرهنگی و هنری از امکان برقراری ارتباط و پیشرفت برخوردار شدند.  

منطقه جغرافیایی آناتولی، با خاک‌های پربرکت، موقعیت ژئوپلیتیک و با عناصر فرهنگی، هنری، علمی، دینی و تجاری خود به مرکز مهمی در جهت‌بخشی به سرنوشت و آینده بشریت تبدیل گردیده است. به همین علت ضرب اولین سکه‌های پول فلزی و استفاده از آن در این مرز و بوم البته که تصادفی نبوده‌ است. اختراع پول زندگی بشر را دستخوش تغییر و تحول بزرگی نمود. هر یک از ما با استفاده از پول صاحب مشاغل متفاوتی شدیم، برخی از ما پول را در مرکز زندگی خود قرار داده و برخی دیگر نیز آن را در درجه دوم و یا سوم اهمیت قرار داده و حتی برخی‌ها نیز از آن ترسیده و دوری کردیم. ولی به هر حال پول به نحوی از انحا در زندگی فردی و یا اجتماعی همه‌ ما ایفای نقش نموده و در تشکیل سیستم‌های اقتصادی متفاوت پیشگامی کرده است. سکه‌های پول از سوی مردم لیدی کشف شده و ایونی‌ها یکی دیگر از تمدن‌های آناتولی نیز موجب تداول آن شدند. 1400 سال بعد از ضرب اولین سکه‌ها، چینی‌ها موفق به اختراع اسکناس شدند. پنجاه سال قبل از این کارت‌های اعتبار بانکی که نیاز به حمل اسکناس را غیر ضروری کرده است، اختراع شد. در این روزها نیز واژه رمزارز و یا ارز دیجیتال که تنها در فضای الکترونیکی از موجودیت آن سخن می‌رود و بدرستی نمی دانیم که آیا حقیقی و یا مجازی است، متداول شده‌ است. پول که تاریخچه آن به حدود 2600 سال پیش از این می‌رسد، شاید ندانیم که در آینده به چه شکلی به موجودیت خود ادامه خواهد داد ولی هیچ شکی نیست که اهمیت و جایگاه خود را در زندگی‌مان حفظ خواهد کرد.