دجله و فرات؛ نماد حیات و باروری

آب و فرهنگ- دجله و فرات شاهد تأسیس و فروپاشی تمدنهایی بوده‌اند که تاریخ را شکل داده‌اند

1584348
دجله و فرات؛ نماد حیات و باروری

دو رود که هزاران سال است جریان دارند... دو رود که تاریخ منطقه را خلق کرده و نماد باروری هستند! در اطراف این دو رود در طول تاریخ دولت‌های بسیاری تاسیس شده و فروپاشیدند. زیرا در طول تاریخ انسانها همواره مشتاق اسکان در چنین خاکهای پربرکت بوده‌اند. این دو رود شاهد تأسیس و فروپاشی تمدنهایی بوده‌اند که تاریخ را شکل داده‌اند. در کنار این دو رود، تمدنهایی چون ایلام، بابل، سومر و آکاد شکوفا شده‌اند. این دو رود، تمدنهای بیشتری از رود نیل، رگ حیاتی مصر را گردهم آورده و موزاییکی فرهنگی در این سرزمین‌های باستانی ایجاد کرده‌اند. این دو رود، دجله و فرات هستند...

دجله و فرات، آبهای جغرافیایی هستند که میزبان تمام ادیان آسمانی بوده‌اند... این رودها منبع حیات منطقه‌ای با اهمیت مذهبی، سیاسی، تجاری و استراتژیک هستند. امروز در مورد این دو رود که با زمین‌های حاصلخیزی که به آنها جان می‌بخشند و تاریخی که ایجاد می‌کنند نه تنها تاریخ  آناتولی بلکه کل جهان را تحت تأثیر قرار داده و شکل داده‌اند، سخن خواهیم گفت.

در طول تاریخ، ساحل رودها همواره مناطق حیاتی برای بشر بوده است. آب، بازیگر اصلیِ نه تنها زندگیِ واقعی بلکه افسانه‌ها و اساطیر است. آب، بدون استثنا در افسانه‌های تمام تمدن‌ها گنجانده شده است. در "اسطوره آفرینش" سومری‌ها، انکی‌، خدای آب، فرات و دجله را آفریده و برای پر شدن رودخانه‌ها باران می‌باراند تا فراوانی و برکت به وجود آورد. ما به این اطلاعات از لوح‌ها و کتیبه‌های گلی دسترسی پیدا کرده‌ایم. این نوشته‌ها که به عنوان آغاز تمدن پذیرفته می‌شود، برای اولین بار بر روی لوح‌های ساخته شده از خاک رس نوشته شده است. خاک این لوح‌ها از کف رودهای دجله و فرات تهیه شده است. تمدن سومر که با اکتشافات و اختراعات خود تاریخ بشریت را رقم زده‌اند، در ساحل این دو رود تاسیس شد. پایتختهای آشوریان مستقر در کنار دجله، اولین روستاهای کشاورز با زمین‌های زراعی بودند. تاریخ بشریت در طول این رودها، به زمانهای بسیار قبل از این تمدنها برمی‌گردد.

در این سرزمین‌ها که گذشته و آینده در هم عجین شده، دجله و فرات که قدیمی‌تر از تاریخ بشریت نیز هستند، شاهد مردمانی بودند که با کندن دل صخره‌ها غار ساخته و بر دیواره این غارها نقاشی حک کرده و اولین شهرک‌ها برای اسکان آدمی را ساخته‌اند. این رودها نقش مهمی در سرنوشت منطقه داشته‌اند. حوضه فرات و دجله تنها مکانی در آناتولی است که توسعه فرهنگی بشریت را می‌توان بدون وقفه از دوران باستان تا امروز مشاهده کرد. "کاوشهای شهرموز"در آدی‌یامان با یافته‌های متعلق به عصر سنگی جلب دقت می‌کند. "نوالی چوری" متعلق به عصر سنگ صیقلی در شانلی‌اورفا، محلی است که مردم برای اهلی کردن حیوانات شروع به اسکان و زندگی کردند. باز هم گوبکلی‌تپه در شانلی‌اورفا، مکانی که دنیای علم را هیجان‌زده کرده است، از مکانهای برجسته این حوضه می‌باشد. این اطلاعات نشان می‌دهد که این منطقه قسمت کمی از بین‌النهرین نیست، برعکس با فرهنگ‌های آنجا در تماس است و حداقل به همان اندازه حائز اهمیت می‌باشد. کسانی که تاکنون در این حوضه زندگی کرده‌اند، ما را غرق در خود کرده‌ و کشفیاتی که در انتظار ماست، هیجان و تخیل ما را به چالش می‌کشند!

فرات... طولانی‌ترین رود آسیای صغیر با بیش از هزار کیلومتر طول، بزرگترین حوضه آبریز ترکیه است. آشوریان این رود را "پوراتو"، عربها "فورات" می‌نامند و در زبانهای غربی به این رود (یوفریت) می‌گویند. این منطقه در طول هزاران سال هم مرکز کشاورزی و هم مرکز تجارت بوده است. از آنجایی که تا قرن نوزدهم هیچ پلی بر روی فرات ساخته نشده، انسانها با قایق‌ها از روی آن عبور می‌کردند. محصولات آناتولی از این طریق به خیلج و از آنجا در آسیا توزیع می‌شد.

تصور می‌شود که ایده آبیاری دشتهای منطقه با آب رودخانه فرات حدود سه هزار سال پیش مطرح شده باشد. مشخص نیست که این ایده متعلق به چه کسی است، اما می‌توانیم از منابع مختلف به این اطلاعات برسیم که نمرود پادشاه آشور برای تحقق این ایده در طول سالها، ده هزار برده استخدام کرده است.

دجله... می‌گویند که این رود با ناز در جریان است. ولی دجله رودی خروشان است. این رود، طولانی‌ترین رود آناتولی پس از فرات است. نام دجله در کتاب‌های مقدس نیز ذکر شده است. اعتقاد بر این است که دانیال نبی با یک وحی که بر او نازل شد، بستر رود را کشیده است. دجله یک معجزه است... یکی از سه رود مقدس در جهان است. ساختار دجله که از منابع مختلف تأمین می‌شود، سبب تنوع دره‌ها و سیستم‌های زیست‌محیطی در حوضه آن شده است. خاکهایی که دجله از آن عبور می‌کند، با تاریخ هفت هزار ساله‌اش، ردپای بیش از سی تمدن مختلف را در دل خود دارد.

و دره دجله... قلعه دیاربکر، آثار تمامی تمدن‌هایی را که از آنها میزبانی کرده، در دل خود حفظ کرده است. در دروازه‌ها، کتیبه‌ها، تزئینات و برج‌های باشکوه باروهای موجود در اطراف قلعه، آثار دهها تمدن به شکل زنده دیده می‌شود. باغ‌های هئوسل در منطقه‌ای بین باروهای دیاربکر و رودخانه دجله واقع شده است. باغ‌های هئوسل بزرگترین باغ پرندگان در منطقه جنوب شرقی آناتولی است. این باروها و باغ‌های باشکوه به عنوان یک مجموعه کلی ارزیابی شده و در سال 2015، در ردیف 14 لیست میراث ترکیه در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند.

دجله و فرات آبهایی بوده‌اند که در طول صدها سال سبب بروز جنگ‌هایی شده‌اند. از آنجایی که این دو رود به منطقه جان داده‌اند، به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی، همواره در کانون توجه قرار داشته و شاهد جنگ‌ها و درگیری‌ها بوده‌اند. امروزه دجله و فرات از مهمترین رودهای ترکیه هستند که آب شهرهایی از ترکیه، سوریه و عراق را تامین می‌کند. بر روی این دو رود، سدهای بسیار مهمی احداث شده است. اکثر این سدها در قالب پروژه جنوب شرقی آناتولی (GAP)  یکی از مهمترین پروژه‌های سرمایه‌گذاری توسعه در جهان، ساخته شده‌اند. تاکنون بر روی رود فرات 7 و بر روی رود دجله 6 سد احداث شده است. سد آتاترک بر روی فرات، از نظر حجم، ششمین سد بزرگ در جهان است. این سد در عین حال بزرگترین سد اروپا و ترکیه می‌باشد. دجله و فرات که سدهای عظیم بر روی آنها ساخته شده، هنوز در مرکز سیاست خاورمیانه و روابط بین الملل هستند.

دجله و فرات، جایی که تمدن‌های مختلف بنیان‌گذاری و ویران شده، شاهد جنگ‌ها و صلح‌های بسیاری بوده، برای آن آوازها و ترانه‌ها سروده شده و موضوع افسانه‌ها و اساطیر شده، دو روده از سه رودخانه مقدس جهان هستند. این حوضه به نقطه کلیدی جغرافیای آناتولی و محل شکوفایی تمدن‌ها تبدیل شده است. کاوش‌های انجام شده در این منطقه نه تنها تاریخ آناتولی بلکه تاریخ بشریت را نیز روشن می‌کند.

دجله و فرات از عصر نوسنگی تاکنون، آبهای منطقه‌ای با رنگ‌ها و فرهنگ‌های متنوع بوده‌اند. این رودها آبهای جغرافیایی هستند که دارای اهمیت مذهبی، سیاسی و همچنین تجاری و استراتژیک می‌باشند. این رودها در گذشته در مسیر جاده ابریشم و امروزه در تقاطع مسیرهای نفت و گاز طبیعی قرار دارند.

فرات همواره جریان داشته و با کندن دل سنگ‌ها راه را برای خود باز کرده است. و دجله در مسیری پر پیچ‌وخم به راه خود ادامه داده است. با توجه به خصوصیت جریان رودها، در این جغرافیا نام فرات به پسربچه‌ها و دجله به دختربچه‌ها داده می‌شود. این دو رود گاه با انعکاس نور ماه، مسافران را در شب راهنمایی کرده و گاه در سکوت به تماشای جنگ‌ها نشسته‌اند. دجله و فرات به خاک و انسان جان بخشیده ولی جان‌های بسیاری نیز گرفته‌اند... دجله و فرات تا ابد در صلح جریان خواهند داشت... و مردمان آناتولی باز هم به دختربچه‌ها و پسربچه‌های خود نام دجله و فرات را خواهند داد.

 



خبرهای مرتبط